SERPICO : Επιλογές και θυσίες γύρω από την τιμή και την διαφθορά…

by Αντρέι Κοτσεργκίν

‘The reality is that we do not wash our own laundry , it just gets dirtier. ‘

O Frank Serpico είναι ένας ένστολος μπάτσος που στα σωθικά του κουβαλά μια έμφυτη ανάγκη να βοηθήσει την κοινωνία γύρω του να εξελιχθεί σε ένα καλύτερο μέρος. Ο άντρας αυτός αποφασίζει να καταταγεί στο σώμα της αστυνομίας όχι για να ‘βγαίνει το μεροκάματο’ αλλά ούτε και για να θρέψει το machismo του. Ο Frank μπαίνει στο σώμα ωθούμενος από μια αξιέπαινη αίσθηση ανιδιοτέλειας !

Και να που αυτός ο ανιδιοτελής και ηθικός άντρας θα καταλήξει να αποτελεί το κόκκινο πανί ενός ολόκληρου αστυνομικού τμήματος. Ο ‘καθαρός‘ Serpico όχι μόνο δεν θα κερδίσει τον σεβασμό των μπάτσων συναδέλφων του αλλά αντίθετα θα τους αναγκάσει να φυλάνε πρόχειρη πάντα και μια σφαίρα που θα προορίζεται αποκλειστικά για εκείνον.

Στο SERPICO μέσω ενός βιογραφικού φιλμ ,που κινείται στους σαγηνευτικούς αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνους ρυθμούς του νεο-νουάρ ,ο σκηνοθέτης Sidney Lumet μεταμφιέζει τον πρωταγωνιστή Al Pacino και τον στέλνει αντιμέτωπο με την διαφθορά που μάστιζε το σώμα της Αστυνομίας της Νέας Υόρκης πίσω στα 70s…

Στο SERPICO o Pacino υποδύεται έναν μπάτσο που τόσο η εμφάνιση όσο και η συμπεριφορά και η ψυχοσύνθεση του έρχονται σε άμεση αντίθεση με εκείνες των ‘παραδοσιακών‘ και macho συναδέλφων του. Ο Frank Serpico ντύνεται σαν χίπης , παρακολουθεί ‘κολτουριάρικα‘ θεατρικά έργα, διακρίνεται από πάθος και ηθική και δείχνει πραγματικά να αντιμετωπίζει το επάγγελμα του ως λειτούργημα. Επίσης δείχνει να σέβεται απόλυτα την διαφορετικότητα των ανθρώπων γύρω του αλλά και τα δικαιώματα ακόμη και των εγκληματιών που συλλαμβάνει !

Όμως όλες αυτές οι ιδιαιτερότητες και οι αξίες του αντί να του αποφέρουν τον σεβασμό τελικά τον μεταμορφώνουν σε κινούμενο ‘στόχο‘ . Μέσα σε ένα ολότελα διεφθαρμένο αστυνομικό σώμα άντρες όπως ο Serpico αποτελούν κίνδυνο για την λειτουργία και τις πρακτικές του. Και τέτοιοι ‘κίνδυνοι‘ πρέπει να ξεριζωθούν με οποιοδήποτε τρόπο και κόστος. Και κάπως έτσι ο Serpico στιγματίζεται ως Persona Non Grata από ένα ολόκληρο σύστημα.

Ο Frank αρχικά πέφτει θύμα , κάθε λογής, τραμπουκισμού από τους ‘βρώμικους‘ συναδέλφους του. Οι τύποι αυτοί παίρνοντας αφορμή την καταγωγή του, την εξωτερική εμφάνιση του , το ντύσιμο και τις ‘κουλτουριάρικες‘ συνήθειες του ξεκινάνε να τον λασπολογούν και να τον εξευτελίζουν με σκοπό να τον οδηγήσουν σε μια παραίτηση ή να σπιλώσουν την αξιοπιστία και το ύφος του. Τον κατηγορούν για την σεξουαλικότητα του ενώ δεν διστάζουν ακόμη και να τον απειλήσουν ευθέως…

Ο ‘πόλεμος‘ πίεσης και εκφοβισμού απέναντι στον Frank ξεκινάει την στιγμή που εκείνος, ως ντετέκτιβ πλέον, αρνείται πεισματικά να πάρει το ‘λάδωμα‘ που του προσφέρει ο νέος και πιο ‘έμπειρος‘ συνεργάτης του…

Tom Keough:
Now I ain’t sayin’ who. They just said ya’… ya’ couldn’t be trusted, you know?

Frank Serpico:
‘Cause I don’t take money, right?

Tom Keough:
Frank, let’s face it. Who can trust a cop who don’t take money?

Ο παραπάνω διάλογος μας δείχνει σταράτα το μέγεθος της διαφθοράς που συναντάται σε κάποιες εκφάνσεις της κοινωνίας μας. Διάολε εδώ πηγάζει κατευθείαν μέσα από το στόμα ενός εκ των ανθρώπων που υποτίθεται ότι υπερασπίζονται τις αξίες της κοινωνίας μας και που μοχθούν σε καθημερινή βάση ώστε να εξασφαλίσουν την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών της…

Το μέγεθος της αστυνομικής διαφθοράς την οποία σταδιακά μας αποκαλύπτει ο σκηνοθέτης είναι πραγματικά αδιανόητο. Ο Serpico αρνούμενος να υποκύψει στους τραμπουκισμούς και τις απειλές αποφασίζει να λειτουργήσει ως πληροφοριοδότης για το τμήμα εσωτερικών υποθέσεων της αστυνομίας. Ουσιαστικά ο άντρας αυτός επιλέγει να παραβεί τους άγραφους κανόνες των μπάτσων και στρέφεται ενάντια στους ίδιους του τους ‘συναδέλφους‘, μια κίνηση που απλά φαντάζει ως ένα ύψιστο και ασυγχώρητο ‘έγκλημα‘ για εκείνους.

Όμως όσο η έρευνα προχωρά ο Frank Serpico θα καταλήξει να βυθίζεται τόσο πολύ μέσα στην ‘βρώμα και την σαπίλα’ που περιστοιχίζει το επάγγελμα του που πολύ γρήγορα θα καταλήξει να αμφισβητεί τα ίδια του τα ιδανικά και τις αξίες. Βλέποντας το πόσο διεφθαρμένο είναι τελικά το σύστημα που πριν από χρόνια ορκίστηκε να πρεσβεύει και να υπηρετεί ο ντετέκτιβ , αλλά και το πόσο ψηλά φτάνει αυτή η σκάλα της διαφθοράς, θα βρεθεί να μάχεται ώστε να διασώσει όχι μόνο την σωματική του ακεραιότητα και την υπόληψη του αλλά ακόμη και την ίδια του την λογική…

Σ επίπεδο εικόνας το SERPICO παραμένει μέχρι και σήμερα γοητευτικό αλλά ταυτόχρονα ‘βρώμικο‘ και επικίνδυνο μέσα από την νεο-νουάρ ατμόσφαιρα που χτίζει εδώ ο σκηνοθέτης και την οποία συνοδεύουν ιδανικά οι συνθέσεις του δικού μας Μίκη Θεοδωράκη.

Από την μεριά του ο Al Pacino μέχρι και σήμερα θεωρεί το συγκεκριμένο φιλμ ως ένα από τα κορυφαία του επιτεύγματα σαν ηθοποιός. Και διάολε δεν έχει καθόλου άδικο ! Εδώ τόσο οι εξωτερικές μεταμορφώσεις του όσο και οι ‘μεταμορφώσεις‘ που συμβαίνουν μέσα στα σωθικά του διακρίνονται από ένταση , πάθος αλλά και μια θεατρική τραγικότητα που μοιάζει να είναι βγαλμένη κατευθείαν μέσα από μια όπερα ή μια αρχαία Ελληνική τραγωδία.

Ο πρωταγωνιστής ακολούθησε έντονο method acting για να μπει στο πετσί του ρόλου του και φημολογείται ότι πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα έκοβε βόλτες ολομόναχος σε διάφορες κακόφημες συνοικίες της Νέας Υόρκης ώστε να μπει στο κλίμα ενός μπάτσου που έρχεται σε καθημερινή βάση αντιμέτωπος με το κακό και επικίνδυνο πρόσωπο της κοινωνίας μας. Μάλιστα ένας από τους Θρύλους λέει ότι σε μια φάση ο ‘ντετέκτιβ‘ Pacino σταμάτησε έναν διερχόμενο νταλικέρη και απείλησε ότι θα τον συλλάβει επειδή η εξάτμιση του οχήματος του μόλυνε το περιβάλλον !

Ο Pacino πέρασε και αρκετό καιρό στο πλευρό του αληθινού Frank Serpico καθώς τον προσκάλεσε να μείνει για λίγο καιρό στο τότε διαμέρισμα του. Όταν ο ηθοποιός ρώτησε το ‘αντικείμενο της μελέτης’ του γιατί έκανε όλα όσα έκανε ο Serpico του έδωσε μια εξαιρετικά φιλοσοφημένη απάντηση :

‘Well, Al, I don’t know. I guess I would have to say it would be because if I didn’t, who would I be when I listened to a piece of music? ‘

Η απάντηση αυτή μας φανερώνει έναν εξαιρετικά ευαίσθητο αλλά και ηθικό άντρα και ο Pacino φρόντισε να αποδώσει ‘δικαιοσύνη‘ στο όνομα αυτού του άντρα παραδίδοντας μια από τις σπουδαιότερες και πιο σύνθετες ερμηνείες της τόσο σπουδαίας καριέρας του.Σε αυτό τσόνταρε τα μέγιστα και ο Lumet μιας και ο σκηνοθέτης επέτρεψε στον πρωταγωνιστή του να αυτοσχεδιάσει ένα μεγάλο μέρος των σκηνών του.

To SERPICO αποτέλεσε την πρώτη συνεργασία ανάμεσα στους Pacino και Lumet όμως όχι και την τελευταία τους καθώς μερικά χρόνια αργότερα μας έδωσαν και το σπουδαίο και γεμάτο , κοφτερά σαν ξυράφια, κοινωνικοπολιτικά μυνήματα φιλμ με τίτλο Dog Day Afternoon. Όμως για αυτή την ‘σκυλίσια μέρα’ που πέρασε ο Pacino στα χέρια του Lumet τα έχουμε πει εκτενώς στο παρελθόν !

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αληθινή αστυνομία της Νέας Υόρκης στάθηκε απόλυτα συνεργάσιμη τότε απέναντι στον σκηνοθέτη και στην προσπάθεια του να ρίξει φως στην υπέρμετρα σκοτεινή υπόθεση εγκληματικής διαφθοράς που εξετάζεται μέσα στην ιστορία του φιλμ.

Στο SERPICO ο Sidney Lumet μας δείχνει μια Νέα Υόρκη που διακρίνεται από χτυπητές αντιθέσεις καθώς από την μια σε σαγηνεύει και σε συναρπάζει με την συνεχόμενη κίνηση και ζωή που συναντώνται σε αυτή, το αμάλγαμα που σχηματίζεται ανάμεσα στις διάφορες εθνικότητες και κουλτούρες των πολιτών της αλλά και με τις αρτιστικές παραστάσεις που κρύβονται σε πολλά από τα δρομάκια της όμως από την άλλη κατακλύζεται και από μια αμείλικτη εγκληματικότητα, κοινωνικές διακρίσεις, σκληρό ρατσισμό και μια επίφοβη διαφθορά σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Σε αυτή την πόλη ο ήρωας του θα κληθεί να περάσει μια Οδύσσεια κατευθείαν μέσα από τις χειρότερες πτυχές της θνητής μας φύσης. Ένας ήρωας που πεισματικά και με κίνδυνο της ζωής του θα παλέψει να ξεριζώσει μια αλήθεια μέσα από μια φυλακή που την κρατά ασφυκτικά εγκλωβισμένη και απομονωμένη.

Ο Lumet διαστρεβλώνει ένα σύστημα που εκπροσωπεί και υπηρετεί τον Νόμο και την Τάξη σε μια πηγή υποκρισίας και απληστίας που λειτουργεί με βίαιες,ποταπές και αυταρχικές πρακτικές τις οποίες θα ζήλευαν μέχρι και οι πιο αμείλικτοι και έμπειροι γκάνγκστερ. Το φιλμ μας δίνει αρκετά Καθάρματα του δρόμου όμως κανένα από αυτά δεν θα μοιάζει περισσότερο μοχθηρό και επικίνδυνο σε σχέση με εκείνα που βρίσκονται μέσα στα περιπολικά και τα αστυνομικά τμήματα της Νέας Υόρκης…

Οι τύποι αυτοί πασχίζουν με όλο τους το είναι ,και επιστρατεύοντας ότι μέθοδο μπορούν να σκεφτούν, ώστε να καταστήσουν τον Serpico έναν παρία της Αστυνομίας, τιμωρώντας τον έτσι για την ηθική και την ειλικρίνεια του. Εδώ έχουμε την ολοκληρωτική διαστρέβλωση των ιδανικών και των διδαχών της Αστυνομίας και το τρομαχτικό της όλης υπόθεσης είναι ότι αυτή η διαστρέβλωση πηγάζει μέσα από τα αληθινά περιστατικά που σημάδεψαν την ζωή του αληθινού Franc Serpico.

Κάθε φορά που ο Frank βρίσκει μια άκρη σε αυτό το νήμα διαφθοράς όλο και κάποιος θα βρεθεί μπροστά του ώστε να τον εμποδίσει από το να το ξετυλίξει και να αποκαλύψει την σαπίλα του στον έξω κόσμο. Αυτό θα έχει ένα βαρύτατο τίμημα επάνω στην ψυχολογία του καθώς πολύ γρήγορα ο ντετέκτιβ θα βγάζει όλη την απόγνωση που πηγάζει από την δουλεία του και θα την ρίχνει επάνω στους ώμους της γυναίκας που αγαπάει και που πασχίζει να σταθεί στο πλευρό του.

Στο φινάλε ο Frank Serpico θα κληθεί να επιλέξει τι ακριβώς θέλει να υπερασπιστεί :

Την προσωπική του γαλήνη και ευτυχία ή τον άσβεστο ιδεαλισμό που συναντάται στην φύση του ?

Προφανώς σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλά το τι ακριβώς επέλεξε ο Frank και που τον οδήγησε αυτή του η επιλογή…

Στο τέλος ο Frank Serpico επέλεξε να ανοίξει εκείνη την ‘πόρτα‘ που θα έτρεφε την ανάγκη του για δικαιοσύνη. Μια κίνηση θάρρους και απόλυτης ανιδιοτέλειας που του εξασφάλισε ως ‘ανταμοιβή‘ μια σφαίρα κατευθείαν μες την μούρη και στην συνέχεια ένα μετάλλιο τιμής και μια αναπηρική σύνταξη…

Όμως πόση ‘τιμή‘ να κρύβεται μέσα σε ένα μετάλλιο το οποίο στο προσφέρουν ακριβώς οι ίδιοι Μπάσταρδοι που επί τόσα χρόνια κάλυπταν και συντηρούσαν ένα ολότελα διεφθαρμένο σύστημα ?

Ακόμη και για τον ίδιο τον ντετέκτιβ η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν είναι καθόλου εύκολο να βρεθεί. Και έτσι ο Frank Serpico παίρνει την τιμή του, το μετάλλιο , την σύνταξη και τα τραύματα του και μετακομίζει κάπου στην Ελβετία.

Εκεί σε έναν ξένο τόπο θα κληθεί επιτέλους να αποφασίσει αν ένας τίμιος άντρας μπορεί να καταφέρει ολομόναχος να επιφέρει την ‘αλλαγή‘ σε έναν ολότελα διεφθαρμένο κόσμο αλλά και αν αξίζει να ρισκάρει και να θυσιάσει όλο του το είναι στα πλαίσια αυτής της ‘αλλαγής‘.

‘What’s this for? For bein’ an honest cop? Hmm? Or for being stupid enough to get shot in the face? ‘

– Frank Serpico

Στο τέλος θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μοναδική πραγματική ‘ανταμοιβή‘ την οποία έλαβε ο (αυθεντικός) Frank Serpico είναι αυτή η σπουδαία ταινία των Lumet και Pacino που πίσω στα 70s, αλλά και σήμερα, έδωσε στο κοινό την δυνατότητα να μάθει την αξία και την σημασία του αγώνα ενός πεισματάρη και ηθικού άντρα αλλά και να μας προβληματίσει γύρω από την σαπίλα που διαχρονικά κρύβεται σε διαφορές εκφάνσεις της κοινωνίας που έχουμε χτίσει. Μια σαπίλα που πρώτοι από όλους την ‘λαδώνουμε‘ και την βοηθάμε να κινείται αδιάκοπα εμείς οι ίδιοι παρακινούμενοι είτε από τον φόβο μας είτε από την απληστία μας…

Και στο σημείο απόλυτου εκφυλισμού στο οποίο έχουμε φτάσει πλέον ως κοινωνία μονάχα ένας ‘Frank Serpico’ δεν φαίνεται ικανός να μπορέσει να κάνει την διαφορά.