Τι χρώμα μαντήλι να διαλέξω για την προβολή του CRUISING ?

by Αντρέι Κοτσεργκίν

– Steve Burns: They told me that there was some… special assignment… and that I was right for it.
– Capt. Edelson: Let me ask you something… Have you ever had your cock sucked by a man?
– Steve Burns: A man? No. Well, I…

O William Friedkin υπήρξε κάποτε ένας από τους πιο αντισυμβατικούς και προβοκάτορες σκηνοθέτες του Hollywood. Ένας σκηνοθέτης που αν επιθυμούσε να βγάλει μια έντονη συναισθηματική αντίδραση από τον ηθοποιό του δεν τράβαγε κανένα ζόρι να του χώσει μια σφαλιάρα κατευθείαν μες την μούρη λίγο πριν ξεκινήσει να ‘γράφει‘ με την κάμερα του.

Επίσης ήταν ένας σκηνοθέτης που δεν λογάριαζε από ‘κανόνες και άδειες‘ όταν επρόκειτο να γυρίσει μια σκηνή. Πρώτα την γυρνούσε και στην συνέχεια ασχολούνταν με τα γραφειοκρατικά ζητήματα. Την ίδια ακριβώς αντιμετώπιση είχε και απέναντι στο κοινό του . ‘Σόκαρε και προκάλεσε τους και μετά άστους να ωρύονται’ . Κάπως έτσι δρούσε ο Friedkin με αποτέλεσμα στα 70s να μας χαρίσει τολμηρές αλλά και λατρεμένες εργάρες όπως είναι τα The French Connection , ο ανατριχιαστικός Εξορκιστής του αλλά και το φίσκα στην αδρεναλίνη The Sorcerer, ένα φιλμ που ‘χάθηκε στην ζούγκλα‘ του Box Office εξαιτίας του STAR WARS…

Στα 80s πάλι αυτή η ικανότητα , η δύναμη του Friedkin ξεκίνησε κάπως να εκφυλίζεται χωρίς όμως ποτέ της να χαθεί πλήρως. Το μεταβατικό στάδιο αυτής της διαδρομής αποτέλεσε το CRUISING του 1980, ένα φιλμ που δεν ‘διέπρεψε‘ στο Box Office , δίχασε τους κριτικούς ενώ επικρίθηκε δριμύτατα από διάφορες ακτιβιστικές οργανώσεις λόγω του ‘ομοφοβικού πολιτικού μηνύματος του και επειδή απεικόνιζε τους Gay άντρες να έλκονται από την βία‘…

Αρκετά χρόνια αργότερα σημειώθηκε μια απόλυτη αντιστροφή της παραπάνω κατάστασης και των απόψεων. Εδώ και χρόνια το φίλμ του William Friedkin όχι μόνο αποτίναξε το στίγμα της ‘ομοφοβίας‘ αλλά πλέον λατρεύεται και εκτιμάται όχι μόνο από τα μέλη της Gay κοινότητας αλλά και από εκείνους τους θεατές που ανεξαρτήτως φύλου ή σεξουαλικών προτιμήσεων γουστάρουν απλά να δουν ένα ατμοσφαιρικό , στιβαρό και προβοκατόρικο crime θρίλερ.

Όπως και να χει ήταν αναπόφευκτο πίσω στα 80s το ‘Ψωνιστήρι‘ του σκηνοθέτη William Friedkin και του πρωταγωνιστή του Al Pacino να μην ταράξει τα νερά μέσα σε μια Αμερικάνικη κοινωνία που η πλειοψηφία της ακόμη διακρίνονταν από τον αυστηρό συντηρητισμό του Ρόναλντ Ρήγκαν. Μια Αμερική που μόλις ύστερα από έναν χρόνο θα ανακάλυπτε το AIDS και θα το βάφτιζε ως ‘την ασθένεια των Gay’…

Η πλοκή του CRUISING διαδραματίζεται στην Νέα Υόρκη και περιστρέφεται γύρω από έναν μπάτσο Steve Burns και τον μυστηριώδη φονιά που εκείνος καλείται να εντοπίσει και να συλλάβει.

Υπό τον καύσωνα ενός καυτού καλοκαιριού διαμελισμένα κορμιά αρχίζουν να επιπλέουν στον ποταμό Hudson. Κάποιος σκοτώνει άντρες που ανήκουν στην Gay κοινότητα και η ηγεσία του τμήματος αναθέτει στον Burns να μπει σε μια Undercover αποστολή. Συγκεκριμένα ο μπάτσος αναλαμβάνει να παραστήσει τον ομοφυλόφιλο να και να ‘ψαρέψει‘ τον φονιά , μιας και τα χαρακτηριστικά του ταιριάζουν στο προφίλ των θυμάτων. Ο Burns αντιλαμβάνεται την υπόθεση σαν την ιδανική ευκαιρία ώστε να προαχθεί σε ντετέκτιβ και αποδέχεται την αποστολή.

Και κάπως έτσι ένας straight μπάτσος καταλήγει να εξερευνά τον ‘ταμπού και Underground’ κόσμο της Gay και S&M κοινότητας στην Αμερική των 80s…

Έχοντας το παραπάνω σενάριο και θεματολογία στα χέρια του ένας οποιοσδήποτε άλλος σκηνοθέτης εύκολα θα μπορούσε να υιοθετήσει μια προσέγγιση επάνω στο CRUISING που θα κινούνταν σε δήθεν ‘ακραία και προκλητικά’ αλλά και Slasher μονοπάτια.

Όμως ο William Friedkin ποτέ του δεν υπήρξε ένας συμβατικός σκηνοθέτης.

Ναι υπάρχουν νύξεις ή και μερικές σεκάνς ξεκάθαρης και ωμής βίας όμως στο CRUISING συναντάμε έναν δημιουργό που θέλει και κατορθώνει να ταράξει το κοινό του με πολύ πιο υποσυνείδητες και αποτελεσματικές μεθόδους.

Σκηνές όπου λαδωμένοι άντρες ντύνονται στα δερμάτινα και χορεύουν ξέφρενα μεταξύ τους σαν να μην υπάρχει αύριο μέσα σε υπόγεια clubs, νύξεις περί συμμετοχής σε fisting περιπτύξεις αλλά και μια γρήγορη και άκρως εποικοδομητική κουβεντούλα ανάμεσα σε δυο άντρες γύρω από την ‘σημασία‘ στο χρώμα κάτι μαντηλιων …

… επιστρατεύοντας τέτοιες σκηνές ο Friedkin φρόντισε να ‘κουρδίσει‘ τους θεατές του με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο από το να αναλωθεί απλά σε μαχαιρώματα, φονικά ή προκλητικές σκηνές σεξ.

Στο CRUISING o σκηνοθέτης συστήνει τον ‘πουριτανό, συντηρητικό και ανήξερο‘ Αμερικανό έναν ‘αθέατο και απαγορευμένο’ κόσμο όπου λαδωμένοι και απελευθερωμένοι μαντράχαλοι περνούν τις νύχτες τους ζώντας με τους δικούς τους κώδικες . Ο κόσμος αυτός όμως δεν ανήκει σε κάποια ‘άλλη διάσταση‘. Για να τον ανακαλύψεις αρκεί απλά να πάρεις την ‘λάθος‘ ή την ‘σωστή‘ στροφή στα σοκάκια του Μανχάταν. Αυτή η σκέψη αρκούσε τότε ώστε να διχάσει και να προκαλέσει τον θεατή των 80s με ποικίλους τρόπους.

Ο Friedkin εδώ προσδίδει μια σχεδόν μυσταγωγική αίσθηση στα gay μπαράκια και τα clubs της πόλης. Δεν κριτικάρει αλλά ούτε και εξυμνεί την Gay κοινότητα και το Lifestyle της. Δεν κάθεται να μελετήσει κλινικά κάτι που για άλλους θεωρούνταν , και θεωρείται, ‘ταμπού‘ ενώ για άλλους πάλι συμβολίζει μια πολυπόθητη, έστω και προσωρινή, ‘ελευθερία‘. Αυτό που κάνει είναι να προχωρήσει σε μια ‘ξενάγηση’ σε αυτόν τον κόσμο και στις διάφορες πτυχές του. Το αποτέλεσμα είναι οι straight θεατές να αισθάνονται σαν απρόσκλητοι επισκέπτες που ετοιμάζονται να κάνουν μια παράτολμη εξερεύνηση σε μέσα σε κάτι που δεν το γνωρίζουν ή προσπαθούσαν επί χρόνια να παραβλέψουν την ύπαρξη του. Αντίθετα οι Gay θεατές επιτέλους μπορούσαν να παρακολουθήσουν στην οθόνη κάτι για το οποίο μέχρι πρότινος δεν μπορούσαν να μιλήσουν ανοιχτά. Επίσης η εντύπωση που σου δίνεται είναι ότι εδώ έχουμε ένα μέρος όπου από εκεί που δεν θα το περίμενες μπορείς να συναντήσεις τυχαία κάποιον που σε καμία περίπτωση ΔΕΝ θα πίστευες ποτέ σου ότι θα τον πετύχαινες μέσα σε αυτό. Πχ ένας macho και μουστακλής οδηγός νταλίκας που προτιμά να περνά τα βράδια του χορεύοντας χορεύοντας και διασκεδάζοντας με άλλους άντρες και σπάζοντας ότι στερεότυπο και ότι ‘πρέπει‘ του έχει ρίξει επάνω του μια ‘συντηρητική‘ κοινωνία.

Ακριβώς ένας τέτοιος ‘επισκέπτης’ είναι και ο μπάτσος του Al Pacino…

Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο ο σκηνοθέτης ήθελε αρχικά τον Richard Gere αλλά μόλις το σενάριο έπεσε στα χέρια του Pacino εκείνος έκανε ότι περνούσε από τα χέρια του ώστε να καπαρώσει τον ρόλο και τα κατάφερε λόγω της αυξημένης δημοτικότητας του.

Ο Al είχε παίξει πιο πριν στα δυο πρώτα κεφάλαια του Νονού και στα SERPICO και DOG DAY AFTERNOON. Οι συμμετοχές του σε αυτά τα δυο τελευταία έργα τον καθιστούσαν τον πλέον ιδανικό πρωταγωνιστή ώστε να παίξει τον ρόλο ενός μπάτσου που παριστάνει τον Gay. Επίσης στα 70s και 80s o Pacino συνεχώς επιζητούσε ρόλους που θα αποτελούσαν πρόκληση τόσο για τον ίδιο όσο και για το κοινό του και το CRUISING προφέρονταν ιδανικά ως μια τέτοια.

Ο Pacino , όντας στα ντουζένια του, παρέδωσε μια πολύ δυνατή ερμηνεία όμως τότε ο Friedkin δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος από την δουλειά του. ‘Δεν είχα δουλέψει ξανά με έναν ηθοποιό τόσο απροετοίμαστο για τον ρόλο του’ , είχε δηλώσει στο παρελθόν ο δεύτερος κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πρωταγωνιστής περνούσε την ‘Marlon Brando’ φάση του και πήγαινε στα γυρίσματα δίχως να έχει μάθει τις ατάκες του και αυτοσχεδίαζε τις αντιδράσεις του !

Στον αντίποδα ο σκηνοθέτης προχώρησε σε εκτεταμένη έρευνα ώστε να στήσει ρεαλιστικά και αποτελεσματικά το σκηνικό του. Την άραζε μέσα σε Gay μπαρ που άνηκαν στην Μαφία και φορώντας μονάχα ένα …σπασουάρ (?!) , μελέτησε εξονυχιστικά αληθινές υποθέσεις φόνων εις βάρος Gay αντρών , μίλησε με παρολίγον θύματα τέτοιων υποθέσεων ενώ δεν αποκλείεται να άντλησε έμπνευση και από το γεγονός ότι μερικά χρόνια πριν έτυχε να έχει για κομπάρσο στον Εξορκιστή έναν τύπο που στην συνέχεια αποδείχθηκε ότι ήταν φονιάς ομοφυλοφίλων και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη…

Το αν όλες αυτές οι έρευνες αλλά και η μέθοδος που ακολούθησε ο William Friedkin στο CRUISING τον βοήθησαν στο να αναπαραστήσει με ‘ρεαλιστικό‘ τρόπο την Underground κοινότητα των Gay στην Νέα Υόρκη των 80s είναι κάτι που δεν έγινε ποτέ ξεκάθαρο εκείνη την εποχή.

Το 1979 και μόλις έγινε γνωστό ότι θα ξεκινούσαν τα γυρίσματα του CRUISING ομάδες Gay ακτιβιστών βγήκαν στους δρόμους και απαιτούσαν από τις αρχές της Νέας Υόρκης να αποσύρουν την στήριξη τους στο φιλμ . Σημειώθηκαν διαδηλώσεις και ορισμένα περιστατικά κατάχρησης αστυνομικής βίας εις βάρος των διαδηλωτών. Μάλιστα κάποιες από αυτές τις διαδηλώσεις διεξήχθησαν και κατά την διάρκεια των γυρισμάτων και έτσι ο σκηνοθέτης αναγκάστηκε να ‘σβήσει‘ τις φωνές διαμαρτυρίας στο μοντάρισμα της ταινίας.

Αυτή η αναταραχή οδήγησε στον Al Pacino να υπερασπιστεί την ταινία του με την εξής δήλωση :

‘ Τα δερμάτινα ρούχα και τα μπαρ είναι απλά θραύσματα της Gay κοινότητας , ακριβώς όπως ένα τέτοιο θραύσμα ήταν και η Μαφία του GODFATHER απέναντι στην Ιταλοαμερικάνικη κοινότητα.’

Φυσικά ένα νόμισμα πάντα έχει δύο όψεις. Χιλιάδες ομοφυλόφιλοι στήριξαν ανοιχτά μια ταινία που τολμούσε να “μιλήσει” ανοιχτά για την κοινότητα τους και εκατοντάδες άλλοι συμμετείχαν στην παραγωγή ως κομπάρσοι και σε διάφορους ρόλους. Στην τελική οι μοναδικοί πραγματικά αμφιλεγόμενοι χαρακτήρες του CRUISING είναι ίσως οι macho και straight μπάτσοι που ενώ δεν δίνουν δεκάρα για τους Gay και δεν τους σέβονται καθόλου αναλαμβάνουν την “προστασία” τους μόνο και μόνο για τα μάτια της κοινής γνώμης..

Προφανώς όταν πέρασε από την Αμερικάνικη επιτροπή λογοκρισίας (MPAA) η ταινία του Friedkin απέσπασε ένα ωμό και τεράστιο X-Rating. Σύμφωνα με τον ίδιο τον σκηνοθέτη χρειάστηκε να παρουσιάσει το φιλμ του ‘πενήντα φορές‘ στην επιτροπή μπας και καπαρώσει μια R βαθμολόγηση όμως τελικά αναγκάστηκε να πετσοκόψει σαράντα ολόκληρα λεπτά από την ταινία του ώστε τελικά να το εξασφαλίσει. Ο Friedkin πάντως δήλωσε ότι στο κομμένο υλικό δεν υπήρχαν πλάνα που άλλαζαν την πλοκή του CRUISING. Μερικά χρόνια αργότερα υποστήριξε ότι το αμφιλεγόμενο υλικό ‘καταστράφηκε‘ από το στούντιο της United Artists γεγονός που μας εμποδίζει να απολαύσουμε σήμερα μια αποκαταστημένη κόπια του CRUISING. Όπως και να χει ο αθεόφοβος δημιουργός κατόρθωσε να μπάσει στην ταινία του καρέ λίγων δευτερολέπτων που απεικόνιζαν αυθεντικό υλικό από Gay πορνογραφία !

Το , διόλου απρόσμενο και μάλλον αναπόφευκτο, πετσόκομμα στο μοντάζ φανερά ‘πληγώνει‘ την συνοχή τόσο του σεναρίου όσο και της αφήγησης και των πλάνων σε μερικά σημεία. Η κατάσταση αυτή παραδόξως καταλήγει και να ‘ζημιώνει‘ την τελική κόπια του CRUISING αλλά και να εμπλουτίζει την ατμόσφαιρα μυστηρίου του !

Ως φιλμ το CRUSING διακρίνεται από μια λογική ‘ονείρου‘. Σε αυτή την ιστορία τίποτε δεν μας παρουσιάζεται ως ‘ακλόνητο δεδομένο’ , ούτε καν η ταυτότητα του φονιά…

ΠΡΟΣΟΧΗ : Εδώ θα καταφύγω σε SPOILERS , οπότε αν σχεδιάζεις να πας απόψε στο Midnight Express ώστε να δεις για πρώτη φορά το CRUISING σε συμβουλεύω να προσπεράσεις τις επόμενες τρεις παραγράφους και να συνεχίσεις την ανάγνωση από τον επίλογο (που ξεκινά μετά από την φωτογραφία με το πόστερ της ταινίας) ή μπορείς απλά να μας τιμήσεις μετά την προβολή σου !

Σε αυτή την ταινία η ταυτότητα του δολοφόνου ΔΕΝ μας γίνεται ποτέ ξεκάθαρη. Μάλιστα ο Friedkin επιστρατεύει τους δυο ίδιους ηθοποιούς αρχικά σε ρόλο φονιά και στην συνέχεια ως θύματα. Ο σκηνοθέτης παίζει το χαρτί του ‘Copycat Killer‘ δηλαδή ενός φονιά που μέσα από τα εγκλήματα του ουσιαστικά ξεπατικώνει τους φόνους άλλων φονιάδων που συνήθως απασχολούν έντονα τις αρχές και τα μίντια λόγω των εγκλημάτων τους. Ο αριθμός των φονιάδων του CRUSING ποτέ δεν μας φανερώνεται και μονάχα υποθέσεις μπορεί να κάνεις ως θεατής τόσο για τον αριθμό τους όσο και για τα κίνητρα τους. Αυτή η μέθοδος του σκηνοθέτη αποπροσανατολίζει και προκαλεί το κοινό του ενώ μπορεί να φτάσει μέχρι και το σημείο να το εξοργίσει ! Εξίσου κρυπτικό και αμφιλεγόμενο είναι και το φινάλε της ταινίας όπου παρακολουθούμε τον μπάτσο να έχει επιστρέψει στο σπίτι του έχοντας επιτέλους συλλάβει τον (?!) φονιά του. Η υπόθεση ‘κλείνει‘ και η τελευταία σκηνή δείχνει τον straight μπάτσο να επιστρέφει στο διαμέρισμα, την ρουτίνα και την γκόμενα του. Ο Friedkin κλείνει την ταινία του με ένα πλάνο που δείχνει τον χαρακτήρα του Pacino να κοιτιέται στον καθρέφτη έχοντας ζωγραφισμένο στο πρόσωπο του ένα αρκετά αινιγματικό βλέμμα. Στο μεταξύ και στο διπλανό δωμάτιο η κοπέλα του τσεκάρει τα ρούχα που φορούσε ο μπάτσος κατά την διάρκεια της αποστολής του : Ένα δερμάτινο καπέλο, ένα ζευγάρι Aviator γυαλιά ηλίου και ένα δερμάτινο τζάκετ. Ακριβώς τα ίδια ρούχα που φορούσε και ο φονιάς ή οι φονιάδες κατά την διάρκεια των φριχτών εγκλημάτων…

Ήταν τελικά ο μπάτσος ο φονιάς της υπόθεσης ή εξελίχθηκε έστω σε έναν μιμητή του ? Μήπως η ενδυμασία αυτή είναι απλά ένα τρόπαιο / σουβενίρ που κράτησε ώστε να θυμάται την στιγμή που έβαλε εμπρός την πολυπόθητη προαγωγή του ? Άραγε μέσα από αυτή του την ‘εξερεύνηση’ στον ‘αθέατο και απαγορευμένο’ κόσμο της Gay κοινότητας ο straight μπάτσος ανέσυρε στην επιφάνεια παρορμήσεις τις οποίες αγνοούσε ή απέφευγε να τις παραδεχτεί και να τις εκδηλώσει ?

Σημείωση : Εδώ τελειώνουν τα SPOILERS.

Στο φινάλε του CRUISING μένουμε μονάχα με υποθέσεις και προβληματισμούς.

Μια τελική αίσθηση που θα σε βυθίσει ταυτόχρονα σε αγωνία , αναπάντητα ερωτήματα αλλά και που μπορεί να σε αφήσει και λιγάκι νευριασμένο.

Από την άλλη αυτή δεν είναι άλλωστε και η μοίρα που περιμένει συνήθως έναν ‘απρόσκλητο επισκέπτη’ ?

Ύστερα από την προβολή του CRUISING οι οργισμένες αντιδράσεις συνεχίστηκαν απέναντι στο φιλμ του William Friedkin, τόσο από τους straight συντηρητικούς όσο και από τους Gay ακτιβιστές. Μάλιστα μόλις δυο μήνες μετά την πρεμιέρα ένας παλαβός βγήκε στους δρόμους της Νέας Υόρκης και ξεκίνησε να πυροβολά με ένα Uzi μια ομάδα αντρών που στέκονταν έξω από γνωστό Gay Bar της εποχής. Όταν τον συνέλαβαν έκανε την εξής δήλωση :

‘I’ll kill them all — the gays — they ruin everything.’

Ένα χρόνο μετά εμφανίστηκε το AIDS και έδωσε πάτημα για περισσότερο μίσος και παραπληροφόρηση.

Και ναι προφανώς ο φόβος , το μίσος και η παράνοια απέναντι στην διαφορετικότητα σε καμία περίπτωση δεν έχει εξανεμιστεί στις μέρες που διανύουμε. Όμως η αναθεώρηση του CRUISING από κοινό , κριτικούς αλλά και από την Gay κοινότητα (που σήμερα το κρίνει ως ένα φιλμ ‘Gay απελευθέρωσης) σου δίνει μια μικρή αλλά και αρκετά γερή ελπίδα ότι οι θετικές αλλά και ουσιώδεις αλλαγές υπέρ της ελεύθερης έκφρασης και της διαφορετικότητας όχι μόνο συμβαίνουν αλλά και ενισχύονται σταδιακά.

Στο τέλος όμως το CRUISING των William Friedkin και Al Pacino είναι και μια δερμάτινη , λαδωμένη αλλά και προβοκατόρικη υπενθύμιση ότι δεν πρέπει να χλευάζουμε , να επιδοκιμάζουμε ή να πασχίζουμε να ‘σκοτώσουμε’ τις παρορμήσεις των συνανθρώπων μας. Δεν αποκλείεται μια μέρα να κοιταχτούμε στον καθρέφτη του σπιτιού μας και να ανακαλύψουμε ότι κρύβουμε και εμείς μέσα μας τις δικές μας ‘ταμπού’ σκέψεις και επιθυμίες…