BLACK SUNDAY : Η κατάρα του Mario Bava που εξελίχθηκε σε ευλογία για το Ιταλικό σινεμά τρόμου.

By Αντρέι Κοτσεργκίν

“You have no reason to fear the dead. They sleep very soundly.”

Ένας, ξαφνικός και δυνατός, αέρας διασχίζει τον κήπο του Ριβιέρα. Τα δέντρα μπροστά από την οθόνη ξεκινούν να χορεύουν. Μοιάζουν λες και σε προσκαλούν στην αιματοβαμμενη και φριχτή τελετή που θα διεξαχθεί σε λίγες στιγμές στην οθόνη του σινεμά.

Και καθώς η “Μαύρη Κυριακή” του Mario Bava εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια σου ο τρόμος αρχίζει να σε κατακλύζει…

Και όλα αυτά ενώ προηγήθηκε μια στιγμή πολύτιμου εφησυχασμου!

Πάρα τις αρχικές μου φοβίες ο Φραγκουλης αυτή τη φορά δεν μας έκρινε και καταδίκασε επειδή ” βλέπουμε μονάχα ταινίες της MARVEL”! Ίσα, ίσα είπε και μια σκληρή αλήθεια :

Πολλοί, λανθασμένα, έχουν την εντύπωση ότι το σινεμά ξεκινάει από τα 80s.

Μην σου πω πλέον το σύνορο έχει μεταφερθεί στα 00s, να προσθέσω εγώ με την σειρά μου…

Να όμως που υπήρχε σινεμά και σε παλαιότερες δεκαετίες. Και στα 60s o Mario Bava μέσω του La Maschera Del Demonio, aka BLACK SUNDAY, φιλμ του μας παρουσίασε έναν τρόπο κινηματογραφικης αφήγησης, αλλά και ένα σκηνοθετικό ύφος που θα οριζαν την μετέπειτα πορεία του Ιταλιανικου και όχι μόνο σινεμά.

Ακριβώς όπως και τα βαμπίρ του το BLACK SUNDAY γεννήθηκε μέσα από αίμα και άμμο. Ανασύρθηκε από τα αποκαιδια της εποχής του Μουσολίνι. Όσο ζούσε ο δικτάτορας είχε επιβάλλει σκληρή λογοκρισία στο σινεμά και ειδικά σε εκείνο του τρόμου. Με τον θάνατο του επανήλθε όχι μόνο η δημοκρατία αλλά και η ελευθερία του ιταλικού σινεμά. Δίχως τα δεσμά της λογοκρισίας ο Bava κατόρθωσε να γυρίσει ένα φιλμ λουσμεμο με αίμα, σεξουαλικοτητα, σκοτάδι και προβοκατορικες θεματολογίες. Μια από τις πρώτες ταινίες τρόμου της ελεύθερης πλέον πατρίδας του.

Ο θρυλικός Δράκουλας, του Terence Fisher, (αλλά και τα υπόλοιπα κλασσικά πλέον τέρατα της UNIVERSAL) έπεισε τον Bava ότι ήρθε επιτέλους ο καιρός να γυρίσει το πρώτο του φιλμ. Το κοινό της εποχής διψουσε για μεταφυσικό τρόμο, μυστήριο και ρομάντζο και κάπως έτσι ο σκηνοθέτης στράφηκε στην μικρή ιστορία με τίτλο “Viy“, του Nikolai Gogol, ώστε να χτίσει τον δικό του μύθο μαγείας και βαμπιρισμου.

Η δουλειά που είχε κάνει ως cinematographer σε προηγούμενες παραγωγές του στούντιο Galatea (όπως πχ τα HERCULES και HERCULES UNCHAINED) εξασφάλισαν στον Bava ένα μικρό μπάτζετ. Οι Βρετανοί ηθοποιοί Barbara Steele και John Richardson επιλέχθηκαν για τους πρωταγωνιστικους ρόλους καθώς σκηνοθέτης και στούντιο πίστευαν ότι θα τους εξασφάλιζαν μεγαλύτερη εμπορική απήχηση στο εξωτερικό.

Ο Bava επέλεξε την Steele για τον διπλό ρόλο αθώας πριγκίπισσας / μοχθηρης μάγισσας καθώς μαγεύτηκε από το βλέμμα της. Όμως η ηθοποιός κατά την διάρκεια των γυρισμάτων υιοθέτησε συμπεριφορά εκκεντρική, νευρωτικης, ντίβας και ζόρισε αρκετά τους συνεργάτες της. Η Steele αναγκάστηκε να καταφύγει στην αγορά της Ιταλίας όταν τσακώθηκε με τον θρυλικό παραγωγό Don Siegel. Ένας καυγάς που της κόστισε την ευκαιρία να παίξει στο Flaming Star γουέστερν και στο πλευρό του Elvis Presley. Η ηθοποιός βρήκε τις σκηνοθετικες πρακτικές των Ιταλών άκρως ενοχλητικές και προσβλητικες :

“Σίγουρα ΔΕΝ ήθελα να μου σκίσουν το φόρεμα και να δείξουν το στήθος μου. Κατέφυγαν σε μια ντουμπλερ που δεν μου άρεσε καθόλου. Τελικά γύρισα την σκηνή μόνη μου, μεθυσμένη, στα 18 μου, ντροπιασμενη και όντας ένας άνθρωπος που δεν θα ήθελες να τον έχεις δίπλα σου εκείνη την στιγμή. “

Τελικά η Steele παρέδωσε μια ερμηνεία τόσο σαγηνευτική και επικίνδυνη ταυτόχρονα που εξελίχθηκε σε μετέπειτα αστέρα του Ιταλικού σινεμά!

Πάντως από το cast της ταινίας προσωπικά ξεχωρίζω την απόκοσμη και Cult μορφαρα που ακούει στο όνομα Arturo Dominici…

Εκτός του Bava και οι παραγωγοί επιθυμούσαν να πιάσει το πρότζεκτ τους την επιτυχία του Δράκουλα. Και για αυτό αποφάσισαν να κάνουν μια γερή αφαίμαξη στο αρχικό σενάριο. Οι φιλοσοφικοι προβληματισμοι του Gogol έδωσαν την θέση τους σε πιο “πιασαρικες” θεματολογίες. Ύστερα από πολλές παρεμβάσεις η ιστορία της ταινίας κατέληξε να μοιάζει περισσότερο με ripoff της Αμερικανικής ταινίας. “Τα πήγαμε τόσο καλά που σύντομα εξαφανισαμε και την παραμικρή υποψία της παρουσίας του Gogol”, δήλωσε, ειρωνικά, μερικά χρόνια αργότερα ο Bava.

Η ιστορία της ταινίας κατέληξε να ακολουθεί σε ύφος τον Δράκουλα του Bram Stoker. Στην Μολδαβία του 1630 μια αρχοντική οικογένεια στοιχειώνεται από την κατάρα που εξαπέλυσε εναντίον της μια μάγισσα, πριν από δύο δεκαετίες. Δύο γιατροί, ο έμπειρος Thomas και ο νεαρός μαθητής του Andrei θα αναλάβουν να λύσουν το μυστήριο της κατάρας αλλά και την προστασία της φαμίλιας. Επίσης ο Andrei θα ερωτευτεί την κόρη του τοπικού άρχοντα, την νεαρή και θλιμμένη Katia, που εμφανισιακά μοιάζει ίδια με την μάγισσα / πρόγονο της…

Προφανώς πετσόκομμα έπεσε και όταν το φιλμ κλήθηκε να ταξιδέψει μέχρι την άλλη μεριά του Ατλαντικού. Η Αμερικανική έκδοση έκοψε πολλές σκηνές που κρίθηκαν ως υπερβολικά αιματηρές ή σεξουαλικες . Πρώτα απ όλα όμως φρόντισε να εξαφανίσει, με συνοπτικές διαδικασίες, όλες τις νυξεις που άφηνε η αυθεντική κόπια σχετικά με μια αιμομικτικη σχέση την οποία μοιράζονταν δύο αδέλφια μέσα στην ιστορία. Πάντως ακόμη και στην λογοκριμενη έκδοση υπάρχει μια σεκάνς που αφήνει υπόνοιες περί αιμομιξίας. Συγκεκριμένα σε μια φάση ένας πατέρας ετοιμάζεται να παραδοθεί στον θάνατο (ώστε στην συνέχεια να επιστρέψει ως βαμπίρ φυσικά) και καλεί με απόγνωση τα παιδιά του. Κόρη και γιος εμφανίζονται ταυτόχρονα, ανήσυχοι και προσπαθούν να κουμπώσουν τα πάνω κουμπιά των ρούχων τους…

Οι Αμερικανοί άλλαξαν μέχρι και τις συνθέσεις του Roberto Nicolosi, που ντύνουν ιδανικά το φιλμ, με εκείνες του Les Baxter. Η δικαιολογία ήταν ότι τους φάνηκαν… “υπερβολικά Ιταλιανικες”.

Πάρα τις εικαστικές παρεμβάσεις το BLACK SUNDAY σημείωσε αναπάντεχη επιτυχία στο Αμερικανικό Box Office και απέσπασε θετικές κριτικές. Αντίθετα στην Ιταλία δεν γνώρισε και την πιο θερμή αποδοχή. Στην “κυριλέ” τότε Βρετανία το φιλμ απαγορεύτηκε και δεν παίχτηκε στις αίθουσες.

Ευτυχώς ο Mario Bava αρνήθηκε πεισματικά να υποκύψει στις προτροπές του παραγωγού του να γυρίσει το φιλμ με χρώμα. Πίστευε ακράδαντα ότι το ασπρόμαυρο θα τσονταρε τα μέγιστα στην ατμόσφαιρα του φιλμ. Και είχε δίκαιο. Επίσης αυτή η επιλογή εξασφάλισε έναν αθάνατο ρεαλισμό στα ειδικά εφέ που χρησιμοποιεί στην ταινία του. Ο Bava έχοντας πενιχρα μέσα στην διάθεση του κατόρθωσε να χτίσει πολλά. Χρησιμοποιώντας λατέξ και κερί δημιούργησε ανθρώπινα κεφάλια που κόβονται ή λιώνουν πειστικά στις φλόγες. Σε αυτό το φιλμ λίγη ντοματοσουπα, ρύζι και δύο βραστά αυγά μεταμορφώνονται σε ένα σκελετωμενο, κούφιο, πρόσωπο το οποίο ξαφνικά αποκτά ξανά ζωή! Αν ο σκηνοθέτης είχε υποκύψει και πρόσθετε χρώμα στην ταινία του σήμερα αυτές οι σκηνές θα φανταζαν μάλλον ψεύτικες.

Το ατμοσφαιρικό, αιματηρό και σεξουαλικο ύφος και οι τεχνικές που εφάρμοσε ο Bava σε αυτή την πρώτη “τελετή” του στην συνέχεια άσκησαν τεράστια και καθοριστική επίδραση στο σινεμά. Τα σπαγγέτι γουέστερν, το σινεμά γοτθικού ύφους αλλά και προφανώς και το Giallo είδος υιοθέτησαν πολλά από τα κόλπα του Bava και τα εξέλιξαν σε μια πορεία δεκαετιών.

Μέσα από τον φακό της κάμερας του Bava μια τελετουργικη μάσκα σε φέρνει κοντά στον Σατανά, μια νυχτερίδα απελευθέρωνει ένα κακό που βρίσκονταν σε λήθαργο και ένα αρχοντικό τζάκι καταλήγει να φαντάζει ως η πύλη που θα σε οδηγήσει κατευθείαν μέσα στην Κόλαση…

Τα γοτθικά σκηνικά, το παιχνίδι με τα φώτα και τις σκιές, τα πλάνα μέσα από διαδρόμους και σκάλες, οι γυναίκες που μοιάζουν θλιμμένες, ερωτικές, αιθέριες και επικίνδυνες ταυτόχρονα…

Αυτά είναι μερικά από τα στοιχεία που αργότερα θα αποτελούσαν τα θεμέλια του, περίφημου, Giallo σινεμά. Ένα σινεμά που το έχτισε ο ίδιος ο Bava, μέσω των επόμενων φιλμ του, και εδώ βάζει τους πρώτους λίθους για να λειτουργήσουν ως τα θεμέλια του.

Ακόμη και ο, (για πολλούς) νούμερο ένα πρεσβευτής του Giallo, Dario Argento φρόντισε να πατήσει ευλαβικά επάνω στις διδαχές τρόμου και αίματος που κατέθεσε ο Bava στην Μαύρη Κυριακή του. Η σεκάνς όπου δυο χέρια εμφανίζονται ξαφνικά στην οθόνη, και πίσω από τον καημένο τον Thomas και τον στραγγαλιζουν θα εξελίσσονταν σε σήμα κατατεθέν τεχνική του Argento και της φιλμογραφιας του. Χωρίς την κληρονομιά του μέντορα Bava ο “μαθητής” δεν θα λερωνε τόσο φριχτά και αποτελεσματικά τα χέρια του με αίμα!

Και φυσικά χωρίς την διεξαγωγή αυτής της ασπρόμαυρης τελετής το Gothic κίνημα στο σινεμά θα αργούσε να εμφανιστεί και σίγουρα δεν θα είχε την ατμόσφαιρα που του αρμόζει. Σκηνοθέτες όπως ο Tim Burton όφειλαν να αποδώσουν “φόρο αίματος και τιμής” στον Bava τον πρεσβύτερο. Ο Burton φρόντισε να το κάνει στον Ακέφαλο Καβαλαρη του όπου “ξεπατικωσε” μερικές σκηνές του BLACK SUNDAY.

Πέραν του τεχνικού σκέλους και πάρα τις παρεμβάσεις στο σενάριο το φιλμ είναι άκρως προβοκατορικο όσον αφορά την θεματολογία του.

Η βίαιη και επίπονη τελετή, στην εισαγωγή, είναι άκρως αμφιλεγόμενη. Από την μία φαντάζει ως σκληρή τιμωρία επάνω σε ένα ζευγάρι που επιθυμούσε να έρθει κοντά στον Διαολο. Από την άλλη ίσως να είναι η ίδια η τελετή αυτή που τους σπρώχνει στην αγκαλιά του κακού.

Όπως και να χει βλέποντας τα μαρτυρία που τραβάνε η πριγκίπισσα (από τα χέρια του ίδιου της του αδελφού…) και ο εραστής της, δεν γίνεται να μην λυπηθείς το ζευγάρι. Παράλληλα σε κατακλύζει και μια ενοχή καθώς αντιλαμβάνεσαι την γοητεία που ασκούν επάνω σου τα βασανιστήρια που ξεδιπλώνει ο, αμείλικτος, σκηνοθέτης στην εισαγωγή της ταινίας του…

Στην πορεία ο Bava αντιμετωπίζει τον Χριστιανισμό και τους υπερασπιστές και εκπροσωπους του με μια σαφώς πιο μονόπλευρη και ηρωική ματιά. Ο παπάς του χωριού εξελίσσεται σε πολεμαρχο του Θεού ενώ εδώ ένας σταυρός λειτουργεί σαν πανοπλία και όπλο ταυτόχρονα ενάντια στις σκοτεινές δυνάμεις. Και στο φινάλε ο σκηνοθέτης παραδίδει την τραγική μάγισσα του στα χέρια ενός εξαγριωμένου οχλου, που την ρίχνει ξανά στην πυρά και αυτή τη φορά τα καταφέρνει όντως (?) να “εξαγνίσει τον τόπο.

Βέβαια εδώ μπορεί να ερμηνεύσει κάνεις αυτό το φινάλε με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι ότι ο Χριστιανισμός, η πίστη και η ηθική νίκησαν το κακό. Αλλά υπάρχει και η δεύτερη ματιά επάνω σε αυτό το κλείσιμο…

Στο τέλος ο Andrei σώζεται τελευταία στιγμή από τον παπά και τους χωρικούς / πιστούς. Ο όχλος εισβάλλει στην κρύπτη της μάγισσας, έτοιμος να αποδώσει χριστιανική δικαιοσύνη. Όμως αυτή τη φορά υπάρχει ένα τεχνικό πρόβλημα :

Έχουν μπροστά τους δύο “μάγισσες”!

Αδυνατώντας να ξεχωρίσουν ποία είναι η πραγματική Asa οι πιστοί αναγκάζονται να βασιστούν αποκλειστικά στην ετυμηγορία του Andrei . Ο νεαρός παρακινουμεμος από την καρδιά αλλά και την παρατηρητικοτητα του τους σπρώχνει προς την σωστή κατεύθυνση. Και όμως στην συνέχεια καθώς βλέπεις την μάγισσα / βαμπίρ να παραδίδεται (ξανά) στις φλόγες δεν μπορείς να μην κάνεις, έστω και φευγαλέα την εξής σκέψη :

“Δεν θα έπρεπε αυτοί οι τύποι να κάτσουν για μερικές στιγμές ώστε να βγάλουν την δική τους ετυμηγορία σχετικά με το ποία από τις δύο γυναίκες είναι η πραγματική μάγισσα?”

Τελικά μάλλον οι Χριστιανοί δεν έχουν ανάγκη από μια πραγματική απόδειξη ή αιτία ώστε να εκδηλώσουν την, σκληρή, δικαιοσύνη του Θεού που υπηρετούν. Τους αρκεί απλά να τους υποδείξει κάποιος με το δάχτυλο του την ” σωστή “κατεύθυνση…

Εξίσου αμφιλεγόμενο είναι και το Happy End που ξεδιπλώνεται στο φινάλε. Στο τέλος η Katia ανακτά την νιότη της και καταλήγει στην αγκαλιά του ηρωικού σωτήρα της. Όμως λίγες στιγμές πιο πριν βλέπουμε τον Andrei , με πόνο και αγανάκτηση, να εκφράζει στον παπά την θλίψη του για την φριχτή παραμόρφωση που υπέστη το αντικείμενο του πόθου του…

“Γιατί να μου συμβεί αυτό?!”

Για τον άντρα η κατάρα που χτύπησε την Katia φαντάζει ως ένα χτύπημα το οποίο επιφύλασσε η μοίρα για τον ίδιο. Πραγματικά έχω την εντύπωση ότι αν στο φινάλε η Katia παρέμενε άσχημη και γερασμένη ο επίδοξος εραστής της απλά θα την άφηνε στα κρύα του λουτρού και θα επέστρεφε στο χωριό ώστε να βρει κάνα “νεώτερο μουνι“…

Σε αυτό το φιλμ κάθε χαρακτήρας έχει δύο όψεις. Η δεύτερη μας φανερωνεται μέσω του βαμπιρισμου. Ένας πατέρας από στοργικός προστάτης διαστρεβλωνεται σε αιμοδιψή πατριάρχη και ένας γιατρός από σωτήρας καταλήγει να λειτουργεί ως πειθηνιο εργαλείο θανάτου.

Αμφιβάλω αν ο Bava σκόπευε εξαρχής η θεματολογία του να διακρίνεται από μια τέτοια διττοτητα το γεγονός όμως ότι το φιλμ σε οδηγεί σε τέτοιες σκέψεις πιστοποιεί την τεράστια δύναμη και αξία του.

Όπως και οι κατάρες έτσι και η τέχνη καμία φορά αποτελεί ζήτημα κληρονομικοτητας. Στα 80s ο γιος Bava, Lamberto , συνέχισε να εξασκεί τις δαιμονικές / σατανικες πρακτικές του πατέρα του. Τις έφερε στα δικά του μέτρα και την αισθητική και δεν δίστασε να ενσωματώσει σε αυτές τις επιρροές που είχε από το Αμερικανικό Horror σινεμά, σκηνοθετών όπως οι Sam Raimi και George Romero.

Στο BLACK SUNDAY η ιστορία εξετάζει μια κατάρα που στοιχειώνει έναν τόπο και μια αριστοκρατικη οικογένεια επί δύο ολόκληρες δεκαετίες. Συμβολικά το φιλμ του Mario Bava με την σειρά του λειτούργησε ως “ευλογία” για το σινεμά της πατρίδας του. Επί δύο δεκαετίες οι μετέπειτα Ιταλοί μάστορες του τρόμου θα μεγαλουργουσαν καλλιτεχνικά, πατώντας ευλαβικά επάνω στις διδαχές μιας Μαύρης Κυριακής.

Επίσης η μαύρη μαγεία αυτής της ταινίας εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να στοιχειώνει τους θεατές, με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι αποχώρησαν πρόωρα από την τελετή / προβολή αδυνατώντας μάλλον να αποδεχτούν ότι υπήρχε όντως σινεμά και πριν τα 80s. Άλλοι πάλι γελούσαν σε σημεία που ίσως δεν θα έπρεπε να το κάνουν Η πλειοψηφία όμως την παρακολούθησε με μυσταγωγικο ύφος, παραδέχτηκε και αποθέωσε την δύναμη της.

Μια δύναμη που αρνείται πεισματικά να κλειστεί σε κάποιον τάφο και να σαπίσει….

“You will never escape my vengeance, or of Satan’s! My revenge will seek you out, and with the blood of your sons, and of their sons, and their sons, I will continue to live forever! They will restore me to life you now rob from me!”

~Asa