JAWS (Part II) : Τα τέσσερα λεπτά που έγραψαν κινηματογραφικη ιστορία.

By Αντρέι Κοτσεργκίν

“This shark, swallow you whole.”

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος μας στο JAWS εμβαθύναμε στους χαρακτήρες και τις θεματολογίες του φιλμ. Όμως πέραν των τριών macho συντρόφων η ταινία αυτή μας εξιστορεί και την ιστορία ενός Λευκού Καρχαρία που μια μέρα αποφασίζει να τρομοκρατησει μια μικρή κοινωνία.

Το JAWS είναι ένα φιλμ που σε βυθίζει σε ένα ατελείωτο σασπένς και σε αναγκάζει να ρίχνεις συνεχώς ματιές μέσα στα νερά του Ωκεανού ψάχνοντας για εκείνα τα σημάδια που θα προδωσουν την παρουσία ενός αιμοδιψή “Λεβιάθαν“.

Η εικόνα του πελώριου αρπακτικού στοιχειώνει το φιλμ σε όλη του την διάρκεια. Το παράδοξο αλλά και σπουδαίο της όλης υπόθεσης είναι ότι ο καρχαρίας ΔΕΝ εμφανίζεται παραπάνω από τέσσερα λεπτά στην οθόνη!

Το JAWS δεν ήταν η πρώτη ταινία που θα γυρνούσε ο Steven Spielberg όμως σίγουρα ήταν η μεγαλύτερη παραγωγή που θα αναλάμβανε μέχρι τότε.

Για να κατορθώσει να πείσει τους παραγωγούς να του αναθέσουν την δουλειά και να σκάσουν φράγκα τους παρουσίασε την πρώτη του (τηλε)ταινία, με τίτλο DUEL, που γύρισε το 1971. Σε αυτό το ανελέητο και γκαζιαρικο θρίλερ μια νταλίκα καταδιώκε έναν άτυχο τύπο επί σχεδόν 90 λεπτά. Με παρόμοιο τρόπο στόχευε να προσεγγίσει και την ιστορία του JAWS.

Οι παραγωγοί ψήθηκαν με την ιδέα και έτσι εξασφάλισαν στον νεαρό σκηνοθέτη (ήταν μόλις 26 ετών τότε!) ένα μπάτζετ γύρω στα 4 εκατομμύρια δολάρια και 55 ημέρες γυρισμάτων. Σε μια φάση πάντως ο Spielberg σκέφτηκε να παρατήσει το πρότζεκτ φοβούμενος ότι θα μείνει στην ιστορία ως “ο τυπάς που γυρνάει ταινίες με νταλίκες και καρχαρίες” αλλά ευτυχώς ξεπέρασε τους δισταγμούς του.
Προσωπικά βρίσκω τον παραπάνω τίτλο εξαιρετικά κολακευτικό αλλά οκ όπως το βλέπει κανείς!

Τελικά ο προϋπολογισμός έφτασε τα 9 εκατομμύρια ενώ για να ολοκληρωθεί το φιλμ χρειάστηκαν… 159 ημέρες…

Ο Spielberg ήταν πεπεισμένος ότι αυτή η ταινία θα τελείωνε πρόωρα και βίαια την καριέρα του στο Hollywood :

“Νόμιζα ότι η καριέρα μου τελείωνε. Άκουγα φήμες… ότι δεν θα έβρισκα ξανά δουλειά διότι κανένας άλλος σκηνοθέτης δεν είχε ξεπεράσει τις 100 ημέρες γυρισμάτων.”

Η αργοπορία αλλά και η εκτόξευση του μπάτζετ, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο τον σκηνοθέτη, οφείλονταν στην απειρία του αλλά και στο γεγονός ότι ήταν τελειομανής.

Ο Spielberg αρνήθηκε πεισματικά να γυρίσει τις σκηνές με τον Καρχαρία σε κάποια ελεγχόμενη λίμνη ή μέσα στο στούντιο. Επέμενε, για λόγους ρεαλισμού, τα γυρίσματα να γίνουν στον Ατλαντικό ωκεανό , ένα περιβάλλον που αποδείχθηκε ανεξερεύνητο και ενίοτε “εχθρικό” για τον ίδιο και τους συνεργάτες του.

Ειρωνικά και κάπως συμβολικά ο Spielberg και οι τεχνικοί του διέπραξαν ύβρις απέναντι στην φύση και τιμωρήθηκαν σε αρκετές περιπτώσεις. Ακριβώς όπως και οι τρεις ήρωες της ταινίας του!

Κάμερες και εργαλεία καταστραφηκαν από το αλατισμένο νερό. Σε κάποιες φάσεις άκυρες βάρκες χωνονταν στα πλάνα. Μια μέρα το αλιευτικό Orca άρχισε να μπάζει νερά και παραλίγο να πνίξει το cast ενώ ο σεναριογράφος Carl Gottlieb κινδύνεψε να χάσει το χέρι του από μια προπέλα…

Οι τρεις μηχανικοί καρχαρίες που χρησιμοποιήθηκαν στο φιλμ παρουσίασαν αρκετά τεχνικά προβλήματα. Επίσης ο Spielberg έτρεμε και μόνο στην ιδέα ότι ο καρχαρίας του θα έδειχνε ψεύτικος στην οθόνη.

Και κάπως έτσι, πολύ μαστορικα και εύστοχα, αποφάσισε να καταφύγει στις διδαχές του σπουδαίου Άλφρεντ Χίτσκοκ!

Λίγο αλλά τρομαχτικό και ρεαλιστικό.

Στο JAWS ο Spielberg πάτησε επάνω στις τεχνικές και την νοοτροπία ενός κλασικού μαέστρου του τρόμου και εξελίσσοντας τες κατόρθωσε να εξελιχθεί και ο ίδιος σε έναν χειριστή του τρόμου και του σασπένς . Περιόρισε αισθητά τα πλάνα του Καρχαρία του, τον κράτησε στον βυθό και γύρισε αρκετές υποβρύχιες λήψεις που θα λειτουργούσαν στην οθόνη ως η “οπτική” του αρπακτικού. Κάπως έτσι εξασφάλισε ότι η παρουσία του τέρατος του θα ήταν αισθητή στην μεγαλύτερη διάρκεια του φιλμ και ας βλέπουμε στην πραγματικότητα τον Καρχαρία μόλις σε μερικά πλάνα! Επίσης οι ύπουλες γωνίες λήψης της κάμερας φρόντισαν ώστε ο καρχαρίας να μην μας αποκαλύψει τις μηχανικές ατέλειες του.

Διαολε έχουμε φτάσει στο έτος 2021 και ο καρχαρίας του Spielberg εξακολουθεί να δείχνει πιο ρεαλιστικός και απειλητικός από το 99% των, αμετρητων, καρχαριων που έχουμε δει σε αντίστοιχης θεματολογίας ταινίες!

Ούτε καν τα τρία sequels που διαδέχτηκαν το JAWS δεν μπόρεσαν να μας ρίξουν στα σαγόνια ενός τόσο ρεαλιστικου και τρομερού θηρίου.

Μάλιστα σε ταινίες όπως το JAWS IV : The Revenge, που γυρίστηκε αρκετά χρόνια αργότερα, ο “μεγάλος Λευκός” φαινόταν ότι ήταν ξεκάθαρα φτιαγμένος από λατέξ!

Για την ιστορία ο Spielberg βάφτισε τους μηχανικούς του καρχαρίες “Bruce” αποδίδοντας έτσι έναν… εμ… ας το πούμε “φόρο τιμής” στον τότε δικηγόρο του. Ο Bruce εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο εμβληματικά αλλά και επιδραστικα “τέρατα” του σινεμά των 70s.

Επίσης πέρα από το να λειτουργεί ως ο μεγάλος πρωταγωνιστής της ταινίας μας χάρισε και τούτη την (υπερ) Cult φωτογραφία παρέα με τον Ingmar Bergman!

Ακόμη και στην επιλογή του cast διακρίνουμε πανουργία.

Ο Spielberg απέφυγε να προσλάβει ηθοποιούς “αστέρες” διότι ήθελε πρόσωπα, σχετικά, άγνωστα και καθημερινά με τα οποία ο θεατής θα μπορούσε να ταυτιστεί απόλυτα. Οι Roy Scheider, Robert Shaw και Richard Dreyfuss δικαίωσαν απόλυτα τον σκηνοθέτη για την εμπιστοσύνη που τους έδειξε. Έχτισαν μεταξύ τους μια απόλυτα πειστική σχέση ανταγωνισμού αλλά και συνεργασίας. Σε αυτό τσονταρε αρκετά ο Shaw που έσκαγε μύτη μεθυσμένος στα γυρίσματα και προκαλούσε τους συναδέλφους του, ειδικά τον Dreyfuss!

Στο JAWS ένας άπειρος Spielberg λειτουργεί με μια απόλυτη προσυλωση ακόμη και στην πιο μικρή λεπτομέρεια της ταινίας του. Επέδειξε τεχνικές και ιδέες που θα τις ζήλευαν ακόμη και οι πιο έμπειροι σκηνοθέτες. Πέραν του Χίτσκοκ αλλά και των τεχνικών που εφάρμοσε ο ίδιος στο DUEL πάτησε και στην κληρονομιά που άφησαν πίσω τους τα εμβληματικά τέρατα της UNIVERSAL και κλασσικές ταινίες τρόμου, όπως πχ το THE CREATURE FROM THE BLACK LAGOON. Στο ενδιάμεσο έντυσε και με Slasher πινελιές τον “Bruce” ώστε από ένα αρπακτικό της φύσης να τον κάνει να φαντάζει λες και είναι αμείλικτος Serial Killer!

Σε μια εξίσου Χιτσοκικη προσέγγιση κινείται και η μουσική της ταινίας. Εδώ οι, λιγοστές (για την ακρίβεια μόλις δύο!) νότες του συνθέτη John Williams δεν “συνοδεύουν” απλά το φιλμ. Αντίθετα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του μιας και εκτοξεύουν κατακόρυφα το σασπένς όταν τις ακούς να παίζουν. Ακόμη και η ολική απουσία μουσικής σε κάποιες σκηνές εξυπηρετεί τους σκοπούς του σκηνοθέτη. Πάντως ο Spielberg όταν άκουσε για πρώτη φορά το theme νόμιζε ότι ο συνθέτης τον τρολαρε!

Η, εξαιρετική, δουλειά του Williams του εξασφάλισε ένα Οσκαρακι και σήμερα το theme του JAWS κατατάσσεται στα 6 κορυφαία, σύμφωνα πάντοτε με το Αμερικανικό ινστιτούτο κινηματογράφου. Η σύνθεση του Williams ενθουσίασε τόσο το κοινό που κατά καιρούς διάφοροι μουσικοί, κριτικοί αλλά και μελετητές ή “φιλόσοφοι” του σινεμά της έχουν αποδώσει ένα σωρό ερμηνείες.

Παντως την βαθύτερη ανάλυση την έκανε ο ίδιος ο καλλιτέχνης :

“Το κομμάτι αυτό σε αλέθει ακριβώς όπως θα έκανε ένας καρχαρίας. Ενστικτωδώς, αμείλικτα και δίχως σταματημό.”

Όπως γράψαμε και στο πρώτο μέρος του αφιερώματος μας το JAWS βγαίνοντας στις αίθουσες, το καλοκαίρι του 1975, κατασπαραξε το Box Office και θέσπισε τον όρο ” Sumner Blockbuster “. Καπαρωσε τρία Όσκαρ όμως το πραγματικό ” βραβείο ” αποτελεί η τεράστια κληρονομιά που άφησαν οι Spielberg και “Bruce” επάνω στην κινηματογραφικη τέχνη και την λεγόμενη Pop κουλτούρα.

Πριν το JAWS υπήρχαν ταινίες όπου σε κάποια σκηνή θα έβλεπες έναν πεινασμένο καρχαρία να κατασπαραζει κάποιον γκαντέμη άνθρωπο. Όμως στηρίζοντας ολόκληρη ταινία και θεματολογία επάνω σε ένα τέτοιο πλάσμα ο Spielberg εξασφάλισε ότι τα μετέπειτα χρόνια τα “Shark Movies” θα αποτελούσαν την μεγάλη καλοκαιρινή μόδα της βιομηχανίας του Hollywood. Μια μόδα που διατηρείται μέχρι και σήμερα. Οι ταινίες που έχουν επηρεαστεί από το φιλμ του Spielberg, αλλά και τα στεγνά Ripoffs του (με τους Ιταλούς να δίνουν τα ρέστα τους και εδώ) είναι πραγματικά αμέτρητες. Από τα MEGA SHARK και SHARKTOPUS μέχρι και το DEEP BLUE SEA η διαδρομή είναι πραγματικά τεράστια και ακόμη περισσότερο Cult και ψυχαγωγική. Επίσης ο “Bruce” και η, αδιανόητη, επιτυχία του έψησε αμέτρητους σκηνοθέτες να υιοθετήσουν το concept “άντρας VS τάδε θηρίο της φύσης” σε ατελείωτες μετέπειτα παραγωγές!

Φυσικά η UNIVERSAL δεν θα έχανε την ευκαιρία να γυρίσει και μερικά sequels, συγκεκριμένα τρία στον αριθμό. Ο Spielberg δεν διατήρησε τα δικαιώματα του επάνω στο franchise (ένα λάθος που θα φρόντιζε να μην το επαναλάβει σε μετέπειτα παραγωγές του, όπως πχ τα JURASSIC PARK movies) και κατά συνέπεια δεν είχε την παραμικρή δημιουργική συνεισφορά επάνω σε αυτές τις συνέχειες.

Και κάπως έτσι από το JAWS το Δύο (ένα στιβαρό ξεπατικωμα του αυθεντικού φιλμ) καταλήξαμε στο απόλυτο ΦΙΑΣΚΟ, αλλά και so bad, it’s good Cultιλα, με τίτλο JAWS IV : The Revenge…

Το πως ο “ωκεανός” του Hollywood μας παρέσυρε, σαν τρικυμία, από ένα ορίτζιναλ, “βαθύ“, εξαιρετικό και τόσο επιδραστικο θρίλερ με πρωταγωνιστή έναν καρχαρία σε μια “συνέχεια” που εκτυλίσσεται… τα Χριστούγεννα και στην οποία ο καρχαρίας λειτουργεί ως… τηλεπαθητικος Serial Killer και… βρυχάται σαν λιοντάρι (!?!)… Εμ…αυτο είναι ένα εκκεντρικό κεφάλαιο που δεσμεύομαι να το ανοίξουμε και να το μελετήσουμε σύντομα!

Όσον αφορά το πρώτο JAWS το σπουδαίο και διαχρονικό αυτό φιλμ σφυρηλατηθηκε κόντρα σε φυσικές αντιξοοτητες, τεχνικά προβλήματα και κάθε λογής δυσκολίες γενικότερα. Πάλεψε και επιβίωσε μέσα από πολλά “σαγόνια“. Και το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον σκηνοθέτη του αλλά και τους συνεργάτες του.

Παραδόξως είναι και ένα φιλμ που, όσο αδιανόητο και αν μας φαντάζει σήμερα, στην εποχή του βγήκε στις αίθουσες με την σφραγίδα του PG. Ω ναι, στα 70s μια ταινία όπου ένας καρχαρίας καταβροχθιζει ένα παιδάκι και βλέπεις λίτρα αίματος να ποτίζουν το γαλάζιο σκηνικό ήταν ένα θέαμα που προσφέρονταν απλόχερα για οικογενειακή κατανάλωση και ψυχαγωγία!

Αν ήσουν πατέρας τότε το μόνο που σε απασχολούσε μετά από την τόσο “χορταστική” προβολή ήταν να σκαρφιστείς έναν τρόπο ώστε να πείσεις τα παιδάκια σου ότι την επόμενη μέρα μπορούσατε άφοβα να πάτε στην παραλία και να κάνετε τις βουτιές σας!

Φυσικά θα έπρεπε πρώτα να βρεις εσύ ο ίδιος το κουράγιο να πατήσεις ξανά το πόδι σου μέσα στην θάλασσα…

Βέβαια ο ίδιος ο Spielberg, αρκετά χρόνια αργότερα, συνέβαλλε στην θέσπιση του γαμημενου του PG~13. Ένα ταμπελακι / μάστιγα που φρόντισε τα μοντέρνα μπλοκμπαστερ να είναι, στην πλειοψηφία τους, παντελώς αναίμακτα και αποστειρωμενα.

Γιατί να κάνει κάτι τέτοιο ο Spielberg?

Μάλλον για δύο λόγους :

Α. Μυρίστηκε περισσότερα $$$ στο PG~13…

B. Έχοντας πλέον γίνει πατέρας η ματιά του απέναντι στο σινεμά, τουλάχιστον στο σινεμά που ήθελε να κάνει ο ίδιος, άλλαξε σε μεγάλο βαθμό.

Όπως και ο αρχηγός Brody έκρινε ότι “χρειαζόμαστε μεγαλύτερο καράβι ” έτσι και ο Spielberg αποφάσισε ότι “θέλουμε μεγαλύτερο σινεμά”.

Σήμερα ο Steven Spielberg είναι ο επικός παραμυθάς ή ο μελοδραματικος “ιστορικός” των μπλοκμπαστερ και των μεγάλων παραγωγών. Και όμως ακόμη και στο, σχετικά σύντομο, διάστημα της καριέρας του όπου δεν “φοβόταν” το αίμα μπορούμε να πούμε ότι διέπρεψε ως μάστορας (και) του τρόμου.

Κλείνοντας το αφιέρωμα μας στο JAWS αναφέρω ότι αρχικά οι παραγωγοί του φιλμ δεν καταλάβαιναν γιατί ο Spielberg ήθελε λεφτά ώστε να χτίσει τρεις μηχανικούς καρχαρίες αντί απλά να του αγοράσουν έναν… αληθινό λευκό καρχαρία με σκοπό να τον… εκπαιδευσουν ώστε να παίξει στην ταινία τους!

Αλλά οκ το Hollywood ανέκαθεν λειτουργούσε ως ένας εκκεντρικός και φίσκα στην κοκαινη μικρόκοσμος! Επίσης οι παραγωγοί είχαν και μια δικαιολογία με το μέρος τους :

Μέχρι τότε κανένας σκηνοθέτης δεν είχε κατορθώσει να γυρίσει μια ταινία σαν το JAWS ώστε να δείξει σε όλους μας ότι τα αρπακτικά της φύσης ΔΕΝ γίνεται να τα δαμασεις ή να τα εξαγοράσεις.

Το φιλμ αυτό λειτουργεί ως η αιματηρή υπενθύμιση του ότι η φύση δεν δίνει δεκάρα για την “δύναμη” ή το χρήμα που κατέχουμε. Αντίθετα από εμάς τα σαγόνια της δεν κάνουν διακρίσεις, ούτε συμβιβασμούς.