Dawn of The Dead : Καταναλώνοντας λαίμαργα δίχως σκοπό…

by Αντρέι Κοτσεργκίν

‘They kill for one reason: they kill for food. They eat their victims, you understand that, Mr. Berman? That’s what keeps them going! ‘

Ο Δόκτωρ Foster μας εξηγεί λακωνικά αλλά και σταράτα ποίες είναι οι ‘επιθυμίες‘ των ‘ζωντανών‘ νεκρών που έχουν κατακλύσει τις Η.ΠΑ. Στην συνέχεια ένας επιστήμονας πασχίζει ,μάταια, να αιτιολογήσει την ακόρεστη πείνα τους :

‘They use… consume maybe 5% of the food available in the human body. With that small amount, the body is usual intact enough to be mobile when it revives.’

Και όμως παρά όλες τις επιστημονικές μελέτες και ερμηνείες η αλήθεια παραμένει μια :

Ένας νεκρός δεν έχει την παραμικρή ανάγκη για τροφή.

Και κάπως έτσι παρατηρώντας τα αμίλητα , σαπισμένα και μονίμως πεινασμένα πλάσματα του σκηνοθέτη George Romero να τριγυρνούν άσκοπα μέσα σε ένα εμπορικό κέντρο και να επιδεικνύουν μια ‘ζωντάνια‘ μονάχα όταν πετύχουν μπροστά τους κάποιον άτυχο και ζουμερό θνητό η ερμηνεία που έχει δοθεί από αμέτρητους θεατές και κριτικούς ότι τα ζόμπι του Dawn Of The Dead λειτουργούν ως μια αλληγορία για τον υπερκαταναλωτισμό φαίνεται να έχει απόλυτη βάση…

Θα είμαι απόλυτα ειλικρινής απέναντι σας. Για μένα η ‘Αυγή των Νεκρών’ του Romero δεν έχει ‘σαπίσει‘ τόσο καλά όσο εκείνη η ανεπανάληπτη , τρομερή και απέθαντη ‘Νύχτα’ μέσα στην οποία μας έριξε με τόσο σαδιστικό αλλά ταυτόχρονα και μεθοδικό τρόπο το 1968.

Μπορεί καμιά δεκαριά χρόνια μετά μέσα από το Dawn…ο σκηνοθέτης να έδωσε χρώμα στην ‘σαπίλα‘ των ζωντανών Νεκρών του όμως για μένα το ασπρόμαυρο του Night of The Living Dead αποτελεί έναν από τους βασικότερους λόγους που η πρώτη ταινία του σκηνοθέτη εξακολουθεί να ‘γράφει‘ τόσο καλά στην οθόνη αλλά και το κινηματογραφικό πανί.

Εδώ πάλι τα χρόνια που πέρασαν πάνω από την ταινία μας αποκαλύπτουν κάποια ψεγάδια. Σε αρκετές σκηνές το make-up φαντάζει ψεύτικο και ‘φτωχό‘ και τα γκριζοπράσινα ζόμπι του Romero απλά δεν έχουν την ίδια επίδραση που είχαν επάνω μου εκείνα τα ασπρόμαυρα της μοιραίας και τρομερής νύχτας του 68…

Και όμως πλέον τέτοιες λεπτομέρειες ελάχιστη σημασία έχουν κάθε φορά που ξαναρίχνω μια επανάληψη στο Dawn. Βλέπεις μπορεί από πλευράς εικόνας να έχουμε μια ‘αποσύνθεση‘ όμως στον αντίποδα όλα τα υπόλοιπα κομμάτια αυτού του φιλμ διατηρούνται εξαιρετικά ‘φρέσκα‘…

‘We’ve got to survive. Somebody’s got to survive ! ‘

Από την πρώτη του κιόλας ταινία ο Romero μας απέδειξε ότι ήταν λαϊκό μαστόρι στο να στήνει ατμόσφαιρες που θα διακρίνονταν από αμείωτο σασπένς και έντονη κλειστοφοβία. Και εδώ μπορεί οι ήρωες της ταινίας να έχουν την δυνατότητα να κινούνται σαφώς πιο ελεύθερα μέσα σε ένα εμπορικό κέντρο, αντίθετα με το εξαιρετικά στριμόκωλο σπίτι του Night, όμως και πάλι ποτέ τους δεν φαντάζουν και οι ίδιοι ‘ελεύθεροι‘.

Ο Romero παίρνει έναν χώρο που είναι οικείος σε όλους μας , μιας και τον επισκεπτόμαστε σχεδόν σε καθημερινή βάση, και τον διαστρεβλώνει σε ένα αμάλγαμα φρουρίου και φυλακής. Οι ελάχιστοι επιζώντες του οχυρώνονται εκεί μέσα ώστε να γλιτώσουν από την ‘θάλασσα Νεκρών’ που δείχνει να έχει ‘πλημμυρίσει‘ τα πάντα έξω όμως από την άλλη το ξέρουν καλά ότι η πολυπόθητη λύτρωση δεν θα έρθει ποτέ από μόνη της εκεί μέσα. Καθώς οι μέρες περνούν, αργά και βασανιστικά, οι επιζώντες αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι καμία Κυβέρνηση και κανένας στρατός δεν θα έρθει μέχρι εκεί για να τους σώσει.

Διάολε οι ‘νεκρές‘ συχνότητες σε όλες τις επικοινωνίες σχεδόν ‘ουρλιάζουν‘ σε αυτούς τους ανθρώπους ότι εκεί έξω πλέον δεν υπάρχει το παραμικρό ίχνος μιας Κυβέρνησης ή οργανωμένης κοινωνίας…

‘This situation must be controlled before it’s too late. They’re multiplying too rapidly! ‘

Με απλούς αλλά και ευρηματικούς τρόπους ο Romero μας δίνει την κλίμακα μιας πανεθνικής , ίσως και παγκόσμιας, επιδημίας μέσα από λίγα σκηνικά. Μέσα στο εμπορικό κέντρο επικρατεί η προσμονή και η ελπίδα συγκρούεται συνεχώς με την απειλή. Από την άλλη έξω από τις γυάλινες πόρτες ο τρόμος για το άγνωστο κυριαρχεί.

Η μουσική από το The Goblins του συναδέλφου, και εξίσου σπουδαίου μάστορα του τρόμου και του σασπένς, Dario Argento τσοντάρει τα μέγιστα σε αυτή την αμείωτη αίσθηση φόβου και εγκλεισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιταλός σκηνοθέτης συνέβαλλε με τις γνωριμίες του στην χρηματοδότηση της ταινίας, όντας θαυμαστής του Night of The Living Dead, ενώ τσόνταρε και κάνα δυο ιδέες στην πλοκή του Dawn. Σε αντάλλαγμα πήρε τα δικαιώματα της διανομής του φιλμ έξω από τις Η.Π.Α. και έκανε μερικές αλλαγές στην αυθεντική εκδοχή του. Σε αρκετές χώρες οι λογοκριτές πετσόκοψαν τις ‘ακραίες και βίαιες’ σκηνές ενώ στην Αμερική η ταινία έφαγε ένα , μάλλον αναμενόμενο, X-Rating. Πάντως παρά όλες τις αλλαγές στις κόπιες, αλλά και τους Ευρωπαϊκούς τίτλους, το Dawn Of The Dead ‘καταβρόχθισε‘ το Box Office βγάζοντας 55 εκατομμύρια σε εισπράξεις και έχοντας μπάτζετ μόλις 1,5 εκατομμύριο δολάρια !

Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του μπάτζετ επενδύθηκε στα προσθετικά εφέ του Tom Savini ο οποίος μάλιστα πήρε και έναν ρόλο στην ταινία του Romero. Και μπορεί οι ‘πράσινες‘ μούρες των Νεκρών του Dawn να μην γράφουν και τόσο καλά σήμερα, ο ίδιος ο Savini έχει παραδεχτεί ότι η επιλογή του γκρίζου χρώματος για τα ζόμπι υπήρξε λάθος μιας και κατέληξαν να δείχνουν…μπλε στην οθόνη, όμως όλα τα υπόλοιπα λειτουργούν άκρως αποτελεσματικά ως προς την αιματηρή και βίαιη ψυχαγωγία μας.

Μέχρι και σήμερα ελάχιστοι make-up artists και σκηνοθέτες μπορούν να απεικονίσουν στο πανί ένα κεφάλι που εκρηγνύεται ή ένα κορμί που καταβροχθίζεται λαίμαργα με την ίδια ωμή αποτελεσματικότητα που επέδειξαν εδώ οι Savini και Romero.

Μάλιστα ο ίδιος ο Savini φρόντισε σε κάνα δυο σκηνές να πιάσει τόπο η δουλεία που έκανε στα εφέ…

Το σπουδαίο της υπόθεσης είναι ότι ο Savini αυτοσχεδιάζε επί τόπου πολλά από τα εφέ δίχως να έχει κάνει κάποια προετοιμασία ενώ χρειάζονταν ώρες ολόκληρες ώστε να μεταμορφωθούν σε ‘ζόμπι‘ οι κομπάρσοι. Επίσης λόγω της έλλειψης μπάτζετ ο Savini και το επιτελείο του ανέλαβαν και τα stunts της ταινίας ! Χωρίς την συνεισφορά του μουστάκια το Dawn απλά δεν θα είχε την ίδια αισθητική και αξία. Η σκηνή όπου το κεφάλι ενός νεκρού τινάζεται ολοσχερώς στον αέρα με την γραφική της βία στιγμάτισε και προσδιόρισε τον μετέπειτα Horror , και όχι μόνο, κινηματογράφο.

Πέραν του μπλε χρώματος στις μούρες των ζόμπι ο Savini δεν γούσταρε ποτέ του και την ‘φωσφόριζε‘ απόχρωση του αίματος που χύνεται σε άφθονες ποσότητες στην ταινία. Όμως η λεπτομέρεια αυτή αποτέλεσε μια προσωπική επιλογή του σκηνοθέτη διότι ο Romero θεωρούσε ότι ταίριαζε απόλυτα με το ‘comic‘ ύφος της ταινίας του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με ορισμένους συνεργάτες του Romero το αυθεντικό φινάλε του Dawn ήταν σαφώς πιο ωμό και σκατόψυχο από εκείνο το οποίο είδαμε στην τελική κόπια. Σε αυτό το φινάλε οι δυο τελικοί επιζώντες της ιστορίας βρίσκουν φριχτούς θανάτους. Ο πρώτος τινάζει τα μυαλά του στον αέρα ενώ ο δεύτερος χώνει το κεφάλι του στους έλικες του ελικοπτέρου που στην τελική εκδοχή λειτούργησε ως η σωτηρία τους…

Πάντως ο ίδιος ο σκηνοθέτης είχε διαψεύσει κατηγορηματικά την ύπαρξη αυτού του φινάλε μέσα στο οποίο δεν υπήρχε το παραμικρό ίχνος λύτρωσης.

Στο τέλος ο Romero απλά αδυνατούσε να επιτρέψει στα ζόμπι / καταναλωτές του να καταναλώσουν τα πάντα…

Όμως η πιο σπουδαία δουλεία που έχει γίνει στο Dawn of The Dead διακρίνεται στην θεματολογία του , την αλληγορία αλλά και την καυστική σάτιρα που επιστρατεύει ο σκηνοθέτης. O Romero δεν κάνει ‘εκπτώσεις’ σε αυτά…

‘Attention all shoppers. If you have a sweet tooth, we have a special treat for you. If your purchases in the next half hour amount to five dollars or more, we’ll give you a bag of hard candy free! For the kiddies, or enjoy yourself. So hurry and do your shopping! ‘

Το 1974 ο Romero βρέθηκε μαζί με έναν φίλο του μέσα σε ένα εμπορικό κέντρο και του επισήμανε την ‘ευδαιμονία‘ που διέκρινε τους αμέτρητους πελάτες / καταναλωτές. Ο φίλος του αστειευόμενος του απάντησε ότι σε μια κατάσταση κρίσης το εμπορικό κέντρο θα αποτελούσε το ιδανικό καταφύγιο για κάποιον που ήθελε να επιβιώσει. Από εκείνο το σημείο και ύστερα όλα μπήκαν σε μια τέλεια τροχιά μέσα στο μυαλό του σκηνοθέτη.

Βλέποντας σήμερα , τόσο στην τηλεόραση όσο και έξω στον δρόμο και τα καταστήματα, χιλιάδες συμπολίτες μας να στήνονται με τις ώρες έξω από μια βιτρίνα και προσμένοντας τις ‘πύλες‘ κάποιου πολυκαταστήματος να ανοίξουν ώστε να έρθουν επιτέλους αντιμέτωποι με όλα εκείνα που θέλουν τόσο λαίμαργα να ‘καταναλώσου‘ οι συσχετισμοί αυτής της εικόνας με εκείνη την εικόνα των λαίμαργων πλασμάτων του Dawn of The Dead είναι απλά αναπόφευκτοι.

Σήμερα ξημέρωσε μια ‘μαύρη Παρασκευή’ και η πλειοψηφία των καταναλωτών δεν δείχνει να διαφέρει και πολύ από τους ‘ζωντανούς Νεκρούς’ του σκηνοθέτη. Οι άνθρωποι αυτοί θα περιπλανηθούν ακούραστοι στους διαδρόμους των καταστημάτων αναζητώντας με απόλυτη προσήλωση ένα προϊόν ώστε να το καταναλώσουν λαίμαργα. Στην πλειοψηφία τους τα προϊόντα αυτά μεταφράζονται σε μια ακόμη τηλεόραση και σε ένα ακόμη κινητό. Πράγματα τα οποία δηλαδή ήδη υπάρχουν μέσα σε κάθε σπίτι και τσέπη. Και όμως για τους περισσότερους από εμάς αυτά δεν θα μας είναι ποτέ ‘αρκετά‘. Πάντοτε θα υπάρχει ‘εκείνο το νέο μοντέλο’ για το οποίο μέσα μας θα αισθανόμαστε μια απόλυτη ανάγκη δίχως όμως στην πραγματικότητα αυτή η ανάγκη να δικαιολογείται από κάπου.

Ακριβώς όπως και οι νεκροί του Romero, που ενώ δεν έχουν την παραμικρή φυσική ανάγκη για τροφή και παρόλα αυτά αναζητούν συνεχώς και με μανία τον επόμενο θνητό που θα καταναλώσουν λαίμαργα, ακριβώς έτσι και εμείς ψάχνουμε με μανία την επόμενη άχρηστη ηλεκτρονική μαλακία που θα γεμίσει προσωρινά το ‘κενό‘ που νιώθουμε μέσα μας και θα μας κάνει να νιώσουμε ξανά ζωντανοί.

Ένας κύκλος ματαιότητας και υπερκαταναλωτισμού που δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ του καθώς την επόμενη φορά θα θελήσουμε κάτι άλλο και μετά κάτι άλλο και πάει λέγοντας…

‘One-stop shopping: everything you need, right at your fingertips. ‘

Εξίσου συμβολική είναι και η σκηνή όπου βλέπουμε στρατιώτες και μηχανόβιους συμμορίτες να ξεκληρίζουν ορδές από απέθαντους συμπολίτες τους με απόλυτη έκσταση.

‘War is Hell until it turns into a party.’ είχε δηλώσει στο παρελθόν ο σκηνοθέτης γύρω από τις σκηνές όπου οι πολίτες κυνηγούν τα ζόμπι όχι από ανάγκη αλλά επειδή μέσω αυτού του ‘σπορ‘ νιώθουν μια ευχαρίστηση. Σύμφωνα με τον Romero μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν απλά αναπόφευκτη αν η επιδημία της ταινίας του συνέβαινε στην δική μας πραγματικότητα…

Όμως ίσως η πιο σκληρή σάτιρα / κριτική του σκηνοθέτη απέναντι στον καπιταλισμό και τους αδήφαγους καταναλωτές του να εκτυλίχθηκε πίσω από τις κάμερες του Dawn of The Dead.

Σε μια από τις σκηνές του φιλμ διακρίνουμε ένα ζόμπι / καλόγρια να έχει πιαστεί ανάμεσα στις πόρτες του εμπορικού. Η αρχική πρόθεση του σκηνοθέτη ήταν να σκοτώσει το συγκεκριμένο ζόμπι όμως τελευταία στιγμή πήρε την απόφαση να του ‘χαρίσει την ζωή’ επειδή ένιωσε μια …συμπάθεια απέναντι του !

Παρακολουθώντας στις μέρες χιλιάδες καταναλωτές, σε διάφορες άκρες της κοινωνίας μας ,να σπρώχνονται και να τσακώνονται στα πλαίσια του Black Friday και ‘παλεύοντας‘ ώστε να προλάβουν πρώτοι μια τηλεόραση ή μια τοστιέρα ή ότι υλική μαλακία τέλος πάντων θα τους χαρίσει την πολυπόθητη ‘ευδαιμονία‘ η ‘καλοσύνη‘ που επέδειξε ο σκηνοθέτης απέναντι σε ένα από τα τέρατα του δείχνει να μην έχει την παραμικρή θέση στον κόσμο που έχουμε χτίσει γύρω μας. Ένας κόσμος που από τα 70s μέχρι και σήμερα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει καθόλου προς το καλύτερο…

Some kind of instinct. Memory, of what they used to do. This was an important place in their lives.

Τα ζόμπι του Romero πάλευαν μεταξύ τους για ένα σωρό από κόκαλα. Εμείς με την σειρά μας παλεύουμε πάνω από ένα σωρό καλώδια , υφάσματα και πλαστικό. Σήμερα οι ‘ζωντανοί Νεκροί’ είμαστε εμείς. Τουλάχιστον εκείνοι του Romero είχαν την δικαιολογία ότι κάποια μεταφυσική παρόρμηση τους σπρώχνει στον αχόρταγο υπερκαταναλωτισμό τους. Άραγε ποία να είναι η δική μας δικαιολογία ?