Don’t Look Now : Κόκκινοι οιωνοί θανάτου πλανώνται επάνω από τα σοκάκια της Βενετίας…

by Αντρέι Κοτσεργκίν

Στο Don’t Look Now, του 1973, ο σκηνοθέτης Nicolas Roeg στέλνει ταξίδι τους δυο πρωταγωνιστές του, Donald Sutherland και Julie Christie στην Βενετία.

Μονάχα που εδώ η περίφημη πλωτή πόλη της Ιταλίας δεν φαντάζει μονίμως γοητευτική , όπως την έχουμε συνηθίσει να είναι στις περισσότερες ταινίες. Η Βενετία του Roeg είναι ένα μέρος ναι μεν πανέμορφο όμως παράλληλα ‘ζέχνει‘ από μυστήριο και ‘σαπίλα‘.

Και πάλι όμως ακόμη και στις πιο ‘βρώμικες‘ εκφάνσεις της η πόλη και πάλι κατορθώνει να σαγηνεύει τον θεατή !

Ακριβώς το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για την ταινία του Roeg μιας και ο σκηνοθέτης χορταίνει το μάτι μας με απαράμιλλη ομορφιά ακόμη και όταν μας δείχνει σκηνές απόλυτης φρίκης και πόνου…

H ιστορία της ταινίας ξεκινά με την πιο σκληρή απώλεια και τον χειρότερο πόνο που μπορεί να βιώσει ένα ζευγάρι :

Την απώλεια ενός παιδιού.

Η σεκάνς όπου ένας απελπισμένος Donald Sutherland κρατά στην αγκαλιά του μια κόρη που μόλις πνίγηκε είναι από τις πιο συνταρακτικές εισαγωγές του σινεμά των 70s, και όχι μόνο…

Το κόκκινο παλτό της μικρής αυτομάτως δημιουργεί μια χτυπητή και συμβολική αντίθεση με τον γκρίζο ουρανό αλλά και τις γήινες αποχρώσεις της Βρετανικής επαρχίας. Είναι επίσης και η απόλυτη αντίθεση ανάμεσα στο ‘γκρίζο‘ που εκείνη την στιγμή σκεπάζει ολοκληρωτικά το ζεύγος των Baxters.

Μετά από ένα σκληρό τραύμα περνάμε στο στάδιο της άρνησης και στην συνέχεια σε εκείνο της αποδοχής. Για τον John Baxter η αποδοχή αυτή έρχεται σαφώς πιο γρήγορα σε σχέση με την γυναίκα του. Οι δυο τους μετακομίζουν στην Βενετία καθώς ο , αρχιτέκτονας στο επάγγελμα , John αναλαμβάνει την ανακατασκευή ενός , ετοιμόρροπου ,καθεδρικού ναού.

Εντελώς ειρωνικά είναι η γυναίκα του, Laura εκείνη που θα νιώσει πρώτη την ‘θεϊκή παρέμβαση‘ στην καθημερινότητα τους. Μια καθημερινότητα που ακόμη στιγματίζεται από τον θάνατο του παιδιού τους…

Απίστευτα όμορφο αλλά και εξαιρετικά θλιμμένο. Ρομαντικό αλλά και πεσιμιστικό ταυτόχρονα…

Το Don’t Look Now είναι ένα φιλμ γεμάτο από αντιθέσεις και επάνω σε αυτές ο Nicolas Roeg χτίζει τόσα τις εικόνες του όσο και την θεματολογία του. Εδώ έχουμε από την μια ένα γνήσιο θρίλερ μυστηρίου και μεταφυσικού αλλά στον αντίποδα έχουμε και την εις βάθος μελέτη ενός οικογενειακού δράματος.

Η Βενετία του Roeg , πέρα από απαράμιλλη ομορφιά και ρομαντισμό, εκπέμπει και μια σχεδόν μεταφυσική αύρα. Επάνω στην προσπάθεια της να αποδεχτεί και να ξεπεράσει την απώλεια που βίωσε η Laura πέφτει στην ‘αγκαλιά‘ δυο τουριστριών από την Σκωτία. Οι δυο γυναίκες, που είναι αδελφές και η μια είναι και τυφλή, γνωρίζονται με την Laura σε ένα εστιατόριο και αφού εκείνη τους προσφέρει την βοήθεια της αποφασίζουν να της την ανταποδώσουν. Συγκεκριμένα ισχυρίζονται ότι έχουν το χάρισμα ‘να βλέπουν‘ τους νεκρούς και της λένε ότι μπορούν να ανοίξουν έναν δίαυλο επικοινωνίας με την νεκρή της κόρη. Η Laura επάνω στην απελπισία της πιστεύει σε αυτά τα λόγια.

Από την άλλη ο πατριάρχης John Baxter δεν δείχνει καθόλου πρόθυμος να αποδεχτεί ένα τόσο ‘παράλογο’ σενάριο. Μυρίζεται μια ‘απάτη‘ και πασχίζει με όλο του το είναι να κρατήσει την γυναίκα του μακριά από τις δυο ξένες…

Στο Don’t Look Now οι Sutherland και Christie χτίζουν μεταξύ τους μια ανεπανάληπτη και γνήσια χημεία.

Ως θεατής θα τους νιώσεις να μοιράζονται τόσο την αγάπη όσο και τον πόνο. Ο σκηνοθέτης μάλιστα τους δίνει μια από τις πιο εμβληματικές και παθιασμένες ερωτικές σκηνές στην ιστορία του κινηματογράφου. H σκηνή αυτή είναι τόσο έντονη που στην Ιρλανδία αποφάσισαν να την πετσοκόψουν από την προβολή της ταινίας στις αίθουσες, ο σκηνοθέτης τελικά αφαίρεσε μερικά καρέ ώστε να μην λογοκριθεί η ταινία του με X-Rating ενώ ο Sutherland σε μια φάση αναγκάστηκε να δηλώσει ότι δεν έκανε σεξ στα αλήθεια με την συνάδελφο του !

Πέραν του έρωτα και της οικειότητας ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι ηθοποιοί και σκηνοθέτης αποδίδουν μαεστρικά την απέραντη θλίψη που πηγάζει μέσα από έναν ξαφνικό και σκληρό θάνατο. Ειδικά η Julie Christie ενσαρκώνει τέλεια μια γυναίκα που να υποφέρει, τόσο σιωπηλά όσο και σε κοινή θέα, ψυχολογικά και που μοιάζει έτοιμη ανά πάσα στιγμή να διαλυθεί σε χίλια κομμάτια. Ύστερα από την συνάντηση της με τις δυο αδελφές η Laura εξελίσσεται σε ‘ τυφλή πιστή‘ ενώ από την πλευρά του ο άντρας της αναλαμβάνει τον ρόλο του σκληρού και απόλυτου σκεπτικιστή. Ο John Baxter αρνείται κάθε σημάδι μιας ‘μεταφυσικής‘ παρουσίας και είναι πεπεισμένος ότι οι δυο ξένες προσπαθούν να εξαπατήσουν την κλονισμένη και εύθραυστη γυναίκα του.

Ο άντρας αυτός παραμένει ακλόνητος όταν ακόμη αρχίζει και ο ίδιος να ‘ βλέπει‘ πράγματα και πρόσωπα που ίσως και να μην έχουν πλέον μια θέση στον θνητό μας κόσμο…

Ο Roeg ξέρει ακριβώς που να ‘οδηγήσει‘ τους ηθοποιούς του αλλά και πότε να τους αφήσει ‘ ελεύθερους‘. Εκεί πάλι που έχει τον απόλυτο έλεγχο είναι στην απεικόνιση μιας πόλης που πέρα από ομορφιά κρύβει και τρομερούς κινδύνους αλλά και στο στήσιμο μιας ατμόσφαιρας μυστηρίου και σασπένς. Σε αυτό τσοντάρει τα μέγιστα η εκπληκτική φωτογραφία του Anthony Richmond. Η φωτογραφία αυτή αποτελεί μέχρι και σήμερα υπόδειγμα σχετικά με το πως προκαλείς συναισθήματα στο κοινό. Ο Richmond φωτογραφίζοντας ακόμη και τα άψυχα (?!) Γκαργκόιλ αγάλματα που παραμονεύουν επάνω στις στέγες των ναών της Βενετίας παίζει ύπουλα παιχνίδια με το μυαλό σου . Θα σε κάνει να αναρωτηθείς, έστω και φευγαλέα, γύρω από το ενδεχόμενο τα αγάλματα αυτά να είναι…’ζωντανά‘…

Παρακολουθώντας τους δυο ‘ήρωες‘ να περιπλανιούνται στα σοκάκια και τα κανάλια της Βενετίας πιάνεις τον εαυτό σου να μπορεί σχεδόν να ‘μυρίσει‘ τόσο την υγρασία όσο και την γοητεία αλλά και την θλίψη τους. Μια μυρωδιά αποσύνθεσης πλανάται ύπουλα στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας. Ενώ από την άλλη το κόκκινο του αίματος κάνει συχνά την εμφάνιση του. Επιστρατεύοντας ‘ονειρικές‘ σεκάνς ο Roeg θα παίξει παιχνίδια με την λογική και την ψυχολογία σου. Σε μπάζει στην ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων του και σε στέλνει να βρεις την άκρη του νήματος μαζί τους. Η Βενετία του Roeg είναι ένας συναισθηματικός και ψυχολογικός ‘λαβύρινθος‘.

Ο τρόπος που στήνει και ξεδιπλώνει το μυστήριο του ο Roeg είναι υποδειγματικός. Χωρίς την δουλειά που κάνει εδώ σκηνοθετικά πιθανότατα συνάδελφοι του όπως ο M.N.Shyamalan αυτή την στιγμή δεν θα υπήρχαν στο κινηματογραφικό προσκήνιο. Ταινίες όπως η περίφημη και δημοφιλέστατη ‘Έκτη Αίσθηση’ οφείλουν τα πάντα στο Don’t Look Now και τον δημιουργό του που εδώ παραδίδουν μαθήματα επάνω στο στήσιμο ατμόσφαιρας.

Θεματολογικά το φιλμ είναι μια εξερεύνηση του τραύματος και της θλίψης αλλά επεκτείνεται και πέρα από αυτά τα ανθρώπινα συναισθήματα. Το Occult στοιχείο παίζει στο παρασκήνιο και το σιγοντάρει η γοτθική αισθητική μιας πόλης με τεράστια ιστορία. Υπάρχουν μυστικά ‘βυθισμένα‘ στην Βενετία και εδώ θα θες σαν τρελός να ανακαλύψεις ένα από αυτά, έστω και αν αντικρίζοντας το κατάμουτρα θα αισθανθείς φρίκη και πόνο…

Ανάμεσα σε όλα αυτά εκτυλίσσεται και ένα στιβαρό ατμοσφαιρικό θρίλερ, με τρόπο που θα τον έγκρινε ο Χίτσκοκ αλλά και πολλοί από τους Ιταλούς συναδέλφους του Roeg μιας και το Don’t Look Now αποπνέει και μια , σχεδόν, Giallo αισθητική. Ο Roeg χτίζει αγωνία και φόβο μέσω της ατμόσφαιρας , του σεναρίου και των χαρακτήρων του και όχι με κλισέ Jump Scares. Αν μη τι άλλο εδώ έχουμε μια ακόμη ‘αντίθεση‘ με το σινεμά τρόμου και τα θρίλερ του σήμερα που πολλές φορές βασίζονται υπερβολικά πολύ επάνω στα Jump Scares ώστε να χαρίσουν τρόμο και αγωνία στο κοινό τους.

Το θρησκευτικό στοιχείο δηλώνει επίσης παρών μιας και εδώ έχουμε το παράδοξο όπου ένας άθεος και πικρόχολος αρχιτέκτονας καλείται να ανοικοδομήσει έναν από τους οίκους του Θεού ενώ παράλληλα βιώνει μια μεταφυσική εμπειρία που ίσως και να σχετίζεται με το Καθολικό δόγμα. Μάλιστα ο άντρας αυτός , σύμφωνα με τον επίσκοπο που τον προσλαμβάνει, ειρωνικά φαίνεται να νοιάζεται πολύ περισσότερο για την εκκλησία που έχει αναλάβει να αναπαλαιώσει σε σε σχέση με τον ίδιο τον ‘Θεό‘.

To Don’t Look Now είναι επίσης μια ιστορία γύρω από σημάδια, οράματα αλλά και συμπτώσεις. Πολύ συμβολικά η παραγωγή της ταινίας σημαδεύτηκε από αρκετές συμπτώσεις. Ο σκηνοθέτης γνώρισε τον συνθέτη Ugo Mariotti επάνω σε μια , από τις πάμπολλες , γόνδολες της Βενετίας και του ανέθεσε να γράψει την μουσική της ταινίας του. Ο Sutherland πάλι στην σκηνή όπου ο χαρακτήρας του παθαίνει , ένα παραλίγο μοιραίο, ατύχημα ,λόγω αμέλειας των Ιταλών συνεργατών του, αποφάσισε να κάνει τα stunts μόνος του και αργότερα έντρομος ανακάλυψε ότι και οι δικοί του συνεργάτες δεν είχαν τηρήσει τα μέτρα ασφαλείας με αποτέλεσμα το μοναδικό καλώδιο που τον κρατούσε επάνω σε μια σκαλωσιά να αποδειχθεί εξαιρετικά ασταθές και επικίνδυνο για την ζωή του…

Στο Don’t Look Now μια ‘αύρα θανάτου‘ φαίνεται να πλανάται συνεχώς επάνω από τον χαρακτήρα του Donald Sutherland.

‘Το πένθος έχει την δύναμη να χωρίσει τους ανθρώπους…Ακόμη και η πιο φαινομενικά σταθερή και υγιής σχέση μπορεί να τερματιστεί εξαιτίας του πένθους.’

Στο Don’t Look Now ο Nicolas Roeg βυθίζει τους Donald Sutherland και Julie Christie στην χειρότερη μορφή πένθους. Τους ‘πνίγει‘ με θλίψη, άρνηση, εμμονή και ενοχές ώστε να δοκιμάσει την ισχύ τόσο του δεσμού τους όσο και της λογικής αλλά και της πίστης τους.

Και φροντίζει αυτό το σκληρό, αλλά και εξαιρετικά ανθρώπινο , ‘ τεστ‘ να έχει άμεσο αντίκτυπο στον θεατή :

‘Nothing is what it seems.’

Στο φιλμ του Roeg τίποτα δεν είναι αυτό που δείχνει. Το κόκκινο μπορεί να συμβολίζει αίμα αλλά ποτέ σου δεν θα ξέρεις ποιανού ακριβώς το αίμα θα χυθεί. Το ίδιο ισχύει και για την ‘σαπίλα’ στα δρομάκια της Βενετίας. Άλλοτε είναι το αποτέλεσμα μιας φυσικής ομορφιάς, που κατά καιρούς έχει εξυμνηθεί από ποιητές, συγγραφείς , σκηνοθέτες αλλά και κοινούς θνητούς, ενώ άλλες φόρες πάλι είναι ένας οιωνός που προμηνύει κακά μαντάτα…