BEYOND THE BLACK RAINBOW : Το πρώτο σινε-τριπάρισμα του Πάνου Κοσμάτου…

by Αντρέι Κοτσεργκίν

Το MANDY του Πάνου Κοσμάτου υπήρξε μια από τις πιο ευχάριστες και ψυχεδελικές εκπλήξεις του 2018.

Πέραν της απολαυστικής, και υπέρμετρα παρανοϊκής, ερμηνεία του πρωταγωνιστή Nicolas Cage οπτικά το φιλμ μας ταξίδεψε με εικόνες που πήγαζαν από την αισθητική του Exploitation σινεμά, το Arthouse , το Anime και ένας διάολος ξέρει και από που αλλού.

Το MANDY λειτούργησε ως το απόλυτο κινηματογραφικό τριπάρισμα ίσως ολόκληρης της δεκαετίας. Και ασχέτως αν ανήκεις σε εκείνους που αφέθηκαν στην αιματηρή , ψυχεδελική και σχεδόν μυσταγωγική σε ορισμένα σημεία παράνοια του ή αν ήσουν από αυτούς που αποχώρησαν τσαντισμένοι από την αίθουσα στην σκηνή όπου ο ‘αιρετικός‘ Linus Roache μας αποκάλυψε τον , ζαρωμένο, παργαλάτσο του οφείλουμε όλοι μας να παραδεχτούμε ένα πράγμα :

Ο Πάνος Κοσμάτος όχι μόνο ΔΕΝ κωλώνει να πειραματιστεί με διάφορα κινηματογραφικά είδη μέσα στις ταινίες του αλλά ταυτόχρονα έχει και την ικανότητα να ‘παίζει μπαλίτσα‘ με το καθένα από αυτά…

Με την δεύτερη μόλις ταινία του ο Κοσμάτος μας απέδειξε ότι θα στήσει τον μύθο του αρνούμενος πεισματικά να περιοριστεί μονάχα σε ένα κινηματογραφικό είδος.

Όμως το MANDY ήταν μονάχα η επιβεβαίωση της πορείας που χαράζει ο σκηνοθέτης του. Η αρχή είχε γίνει οκτώ χρόνια νωρίτερα.

Το BEYOND THE BLACK RAINBOW , του 2010, πέρα από ένα εξαιρετικά τολμηρό, σχεδόν θρασύ, ντεμπούτο ήταν και το φιλμ που μας έκανε να προσέξουμε για πρώτη φορά τον γιο του σκηνοθέτη Τζωρτζ Κοσμάτου , του ανθρώπου που στα 80s γύρισε ταινίες όπως τα COBRA, LEVIATHAN και το δεύτερο και αιματηρό κεφάλαιο του RAMBO, και να πιστέψουμε σε εκείνον.

Διόλου συμπτωματικά η πρώτη ταινία του σκηνοθέτη περιστρέφεται γύρω από την πίστη και την ταυτότητα…

Εκεί που το MANDY φαντάζει ως ένα ‘HELLRAISER‘ τιγκαρισμένο στο Speed και τα στεροειδή το BEYOND…λειτουργεί σαν ένα ‘X-MEN’ φιλμ που κάποιος το πότισε με LSD.

Το φιλμ μας τοποθετεί στο έτος 1983 και η χρονολογία αυτή δεν είναι καθόλου τυχαία καθώς αυτή είναι ακριβώς η χρονιά που ως πιτσιρικάς ο Κοσμάτος ξεκίνησε να νοικιάζει ταινίες από το τοπικό του βιντεοκλάμπ. Μέσω ενός ενημερωτικού βίντεο γνωρίζουμε τον δόκτωρ Barry Nyle , έναν επιστήμονα που έχει ως αποστολή του να επιτύχει μια ‘συμφιλίωση‘ ανάμεσα στην επιστήμη και την πνευματικότητα. Μια διαδικασία που εξελίσσεται μέσα σε ένα απομονωμένο ‘New Age’ ινστιτούτο και που αν στεφθεί με επιτυχία θα οδηγήσει την ανθρωπότητα σε μια ‘Νέα Εποχή‘ που θα διακρίνεται από αδιάκοπη ευτυχία.

Η τουλάχιστον έτσι πιστεύει ότι θα συμβεί ο ίδιος ο ‘γιατρός‘…

Επάνω στην έρευνα του ο Nyle θα αποκτήσει ένα πειραματόζωο, την νεαρή Elena , η οποία φαίνεται να κατέχει τηλεπαθητικές ικανότητες. Ο επιστήμονας πεπεισμένος ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί τις δυνάμεις της Elena προς όφελος της αποστολής του την αιχμαλωτίζει μέσα σε μια ‘πυραμίδα‘ που μπορεί να καταστείλει το ‘χάρισμα‘ της.

Καθώς τα πειράματα του Nyle θα γίνονται όλο και πιο σκληρά η νεαρή κοπέλα θα αρχίσει να επιδεικνύει τάσεις φυγής.

Όμως ο ‘γιατρός‘ έχει τα δικά του σχέδια για το πειραματόζωο του και σε καμία περίπτωση δεν δείχνει πρόθυμος να αποχωριστεί την Elena…

Τον καιρό που ο νεαρός Κοσμάτος ψαχνόταν ακόμη με τις ταινίες στο βιντεοκλάμπ της γειτονιάς του πολλές φορές έπιανε τον εαυτό του να ψαχουλεύει το ράφι με τις Horror παραγωγές. Μιας και του είχε απαγορευτεί ρητά να νοικιάζει τέτοιου είδους ταινίες ο πιτσιρικάς αναγκαζόταν να φαντασιώνεται το τι ήταν αλλά και το πως εκτυλίσσονταν αυτές οι ταινίες έχοντας ως βάση τα εξώφυλλα των κασετών τους αλλά και τις περιγραφές της πλοκής που υπήρχαν στην πίσω πλευρά τους. Ενθυμούμενος αρκετά χρόνια αργότερα αυτή την , τόσο ιδιαίτερη , διαδικασία ο Κοσμάτος αποφάσισε να γράψει την πρώτη του ταινία και η οποία θα φάνταζε ‘σαν ένα παλιό φιλμ που στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ.‘…

Ταυτόχρονα το BEYOND…λειτούργησε και ως μια θεραπευτική διαδικασία για τον δημιουργό του. Ύστερα από τους θανάτους του σκηνοθέτη πατέρα του και της γλύπτριας μάνας του ο Κοσμάτος ξέπεσε στις καταχρήσεις. Η συγγραφή του σεναρίου αποτέλεσε μια ‘θεραπεία‘ και ‘διέξοδο‘ για εκείνον και όταν αυτή επιτέλους ολοκληρώθηκε ο Κοσμάτος αποφάσισε ότι ήθελε να ολοκληρώσει και την δημιουργία της ταινίας του.

Ως γνήσιος Nerd του σινεμά ο Κοσμάτος μεταλαμπαδεύει εικόνες, θεματολογίες και πινελιές από πολλές αγαπημένες του ταινίες και σκηνοθέτες. Η νεωτεριστική χρήση που κάνει στα χρώματα , σύμφωνα με τον ίδιο, είναι εμπνευσμένη από τις ταινίες του Michael Mann ενώ και το ‘Night Mode‘ , όπως το αποκαλεί επίσης ο ίδιος, το οποίο υιοθετεί σε ορισμένες σκηνές του είναι παρμένο κατευθείαν από το DARK STAR του ‘μάστορα‘ John Carpenter. Παράλληλα οι επιρροές από το ΤΗΧ-1138 του George Lucas και το ψυχεδελικό ALTERED STATES του Ken Russell είναι απόλυτα ευδιάκριτες εδώ. Επίσης ο σκηνοθέτης σνιφάρει και κάνα δυο τζούρες από τον Giallo κινηματογράφο του Dario Argento.

Φυσικά η μεγαλύτερη επιρροή για τον Κοσμάτο, όπως και για αμέτρητους σύγχρονους σκηνοθέτες, υπήρξε ο τιτάνας Stanley Kubrick και ταινίες του όπως η Οδύσσεια του Διαστήματος και το Κουρδιστό Πορτοκάλι…

Όταν έχεις ένα τόσο μεγάλο και σύνθετο εύρος επιρροών το να μην ‘χαθείς‘ ανάμεσα σε όλες αυτές φαντάζει ως μια εξαιρετικά ζόρικη και απαιτητική υπόθεση. Ο Κοσμάτος εδώ αποφεύγει να μας δώσει μια ταινία που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ‘συνονθύλευμα‘ ή ‘μπαστάρδεμα‘ διότι ως σκηνοθέτης έχει την ικανότητα να κάνει ‘δικές του’ όλες αυτές τις επιρροές.

Στο BEYOND…o Κοσμάτος μας μπάζει σε ένα 1983 το οποίο από την μια φαντάζει ρετρό και από την άλλη δυστοπικό. Η τουλάχιστον έτσι μας το παρουσιάζει ο κεντρικός χαρακτήρας του. Στο μεγαλύτερο μέρος του φιλμ η ‘εικόνα‘ που έχουμε για τον έξω κόσμο μας έρχεται αποκλειστικά μέσα από τα μόνιτορ και τις λεκτικές περιγραφές του δόκτωρ Barry Nyle. Καθώς ακούμε τον ‘γιατρό‘ να μιλάει σχετικά με μια ανθρωπότητα που κυριεύεται από τις βίαιες και πρωτόγονες παρορμήσεις της και που οδηγείται συστηματικά στην καταδίκη της δεν γίνεται να μην προβληματιστείς από τις περιγραφές του. Και ναι στο φινάλε μας δίνεται μια μικρή εικόνα του ‘έξω κόσμου’ και ο κόσμος αυτός δεν φαίνεται τελικά να διαφέρει και τόσο πολύ από τον ‘πολιτισμένο‘ δικό μας κόσμο όμως και πάλι ποτέ σου δεν θα είσαι σίγουρος για το τι ακριβώς συμβαίνει εκεί έξω. Εξίσου αμφίβολο είναι και το μέλλον της Elena καθώς την βλέπουμε να κάνει , δειλά, δειλά, τα πρώτα της βήματα σε αυτόν τον κόσμο που από την μια κραυγάζει ‘ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ‘ όμως από την άλλη δεν αποκλείεται να αποδειχθεί μια ακόμη ‘φυλακή‘ για την ηρωίδα μας.

Ο Κοσμάτος επιστρατεύει τους χαρακτήρες των Nyle και Elena , αλλά και το ινστιτούτο που βρίσκονται οι δυο τους, ως τα θεμέλια της πλοκής και της ταινίας του. Η σχέση ανάμεσα σε ‘γιατρό‘ και ‘ασθενή‘ μελετάται μέσα από κοντινά πλάνα ενώ το ρετρό περιβάλλον γύρω τους εξερευνάται μέσα από γωνίες που είναι βγαλμένες κατευθείαν από το εγχειρίδιο σκηνοθεσίας του Kubrick. Οι λήψεις της κάμερας, οι νέον χρωματισμοί, οι σκιές, τα σκηνικά και τα κοστούμια αλλά και το ηλεκτρονικό soundtrack κάνουν το φιλμ να ακροβατεί συνεχώς ανάμεσα στο Horror, την επιστημονική φαντασία αλλά και την απόλυτη ψυχεδέλεια.

H διαδικασία αυτή πολλές φορές μπορεί να μοιάζει σαγηνευτική και συναρπαστική αλλά ταυτόχρονα να φαντάζει και ως σκέτο μαρτύριο για τα μάτια του θεατή…

Ναι ο Κοσμάτος κατορθώνει να κάνει ‘δικές του’ τις επιρροές του όμως σε καμία περίπτωση δεν βγαίνει και αλώβητος μέσα από το σκηνοθετικό ‘μπλέντερ‘ που κατασκευάζει εδώ.

Ο δημιουργός είναι τόσο προσηλωμένος στο να αιχμαλωτίσει και να ταξιδέψει το μάτι μας που στο τέλος ξεχνά ή αμελεί να μας δώσει και μια καλά δομημένη ιστορία. Ουσιαστικά ο Κοσμάτος ‘θυσιάζει‘ το σενάριο προς χάριν της εικόνας και του ‘ταξιδιού‘ που προκύπτει για εμάς μέσα από αυτές.

Και όμως παρά την σεναριακή του ανεπάρκεια το BEYOND…περιλαμβάνει μέσα στο ψυχεδελικό του ΧΑΟΣ και ορισμένες πολύ σταράτες και σύνθετες θεματολογίες…

Ακροβατώντας, όχι πάντοτε με απόλυτη ισορροπία, ανάμεσα στο όνειρο, τον εφιάλτη και το ψυχεδελικό τριπάρισμα , αλλά και σε όλες του τις κινηματογραφικές επιρροές ο Κοσμάτος μελετά τους μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου , την δική μας θνητή ικανότητα για έλεγχο αλλά και το πως η θρησκεία επηρεάζει τόσο την ατομική μας συνείδηση όσο και αυτή της κοινωνίας γύρω μας.

Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη ο ‘άκαμπτος και γεωμετρικός κόσμος’ που στήνει ο Nyle, μέσω του ινστιτούτου του, αναδεικνύει την θεματολογία του ελέγχου που διακατέχει την ταινία του. Ο άντρας αυτός κατασκευάζει ένα περιβάλλον που του επιτρέπει να ασκεί τον απόλυτο έλεγχο επάνω στα πειραματόζωα του. Η διαδικασία αυτή του παρέχει μια ανεκτίμητη αίσθηση ‘δύναμης‘.

Κάπου στο ενδιάμεσο συναντάμε και τις διδαχές περί ελέγχου του Προέδρου Ρόναλντ Ρήγκαν ενώ έχουμε και μια εξερεύνηση της ταυτότητας μέσα από τους χαρακτήρες των Nyle και Elena :

O Nyle μέσα από τα πειράματα του αλλά και τα ψυχεδελικά φάρμακα που χορηγεί στον εαυτό του καταλήγει να χάσει την ταυτότητα του και να διαστρεβλωθεί / εξελιχθεί σε ένα φριχτό και απόκοσμο πλάσμα το οποίο μοιάζει να είναι βγαλμένο κατευθείαν μέσα από κάποια ιστορία του συγγραφέα H.P.Lovecraft ενώ η Elena καλείται να βρει την δική της ταυτότητα τολμώντας να προχωρήσει στην ‘απόδραση‘ της από το ινστιτούτο και τα ‘δεσμά‘ του ‘γιατρού‘.

Το ινστιτούτο επίσης κατακλύζεται από καθρέφτες και τζάμια που από την μια λειτουργούν ως σύμβολα αυτογνωσίας , συνείδησης και ευφυίας όμως παράλληλα αντανακλούν την υπερηφάνεια και την ματαιοδοξία του δόκτωρ Nyle.

Ακριβώς σαν ένας τέτοιος ‘καθρέφτης‘ φαντάζει και το BEYOND THE BLACK RAINBOW του Πάνου Κοσμάτου. Μια ταινία που από την μια όψη της αντανακλά την τόλμη , το ταλέντο, τις ικανότητες και το όραμα ενός νέου σκηνοθέτη όμως από την άλλη μας φανερώνει και έναν δημιουργό να χάνεται μέσα στο σκοτάδι της ίδιας του της ματαιοδοξίας.

Το φιλμ αυτό όντως είναι ένα ‘μαύρο ουράνιο τόξο’ το οποίο προκαλεί συνεχώς τον θεατή να τολμήσει να το εξερευνήσει από την μια άκρη του στην άλλη αλλά και να ρίξει μια ματιά σε όλα όσα συμβαίνουν πέρα από όλα όσα μας δείχνει. Το αν αξίζει κανείς να κάνει αυτό το βήμα εναπόκειται αποκλειστικά στο πόσο ανοιχτός είναι ο καθένας μας σε νέες εμπειρίες και αισθήσεις.

Για να απολαύσει κανείς το BEYOND THE BLACK RAINBOW θα πρέπει ως θεατής αλλά και άνθρωπος να ξέρει πότε πρέπει να διατηρεί τον έλεγχο και πότε να τον παραμερίζει ολοκληρωτικά…