SORCERER : Όταν το…STAR WARS τίναξε στον αέρα την ταινία του William Friedkin…

by Αντρέι Κοτσεργκίν

‘It’s the kind of place nobody wants to go looking.’

Θα περίμενε κανείς ότι σε μια ταινία του σκηνοθέτη William Friedkin που έχει τον τίτλο SORCERER θα συναντούσαμε ξανά το μεταφυσικό στοιχείο.

Στο κάτω, κάτω της γραφής μιλάμε για τον ίδιο δημιουργό που στα 70s τρομοκράτησε ολόκληρη την ανθρωπότητα μέσα από έναν αξέχαστο και αξεπέραστο ‘Εξορκισμό‘…

Και όμως το φιλμ που διαδέχτηκε το THE EXORCIST κινούνταν σε εντελώς διαφορετικές θεματολογίες και σκηνοθετικούς ρυθμούς.

Το SORCERER είναι ένα νεο-νουάρ φιλμ που ελίσσεται συνεχώς ανάμεσα στην δράση , το θρίλερ αλλά και το δράμα , αποτελεί την δεύτερη κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας Le Salaire de la peur, του συγγραφέα George Arnaud και κατά συνέπεια χαρακτηρίστηκε και ως ένα ‘remake ‘ της ταινίας THE WAGES OF FEAR που στα 50s στηρίχθηκε επάνω στο ίδιο βιβλίο.

Βέβαια αν κάποιος πιάσει τον Friedkin και τολμήσει να του πει την λέξη ‘remake‘ τότε εκείνος δεν θα το πάρει και τόσο ψύχραιμα. Στην τελική εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν σκηνοθέτη που ανέκαθεν έπαιζε το ‘ παιχνίδι’ με τους δικούς του ρυθμούς και κανόνες…

Ύστερα από την αδιανόητη επιτυχία του Εξορκιστή ο William Friedkin μπορούσε να γυρίσει ότι ταινία του γουστάριζε και όμως τελικά εκείνος επέλεξε να υπογράψει με μια νεοσύστατη εταιρεία παραγωγής μαζί με τους δυο άλλους μεγάλους σκηνοθέτες που είχαν χαρακτηριστεί τότε ως ‘ οι κορυφαίοι του νέου Hollywood’, τους Francis Ford Coppola και Peter Bogdanovich. Η εταιρεία ονομάστηκε The Directors Company και μέσω αυτής οι Coppola και Bogdanovich έβγαλα τα THE CONVERSATION και DAISY MILLER φιλμ τους αντίστοιχα. Το πρώτο απέσπασε αποθεωτικές κριτικές , έβγαλε ένα μικρό κέρδος στο Box Office και με τον καιρό κρίθηκε ως ένα από τα αριστουργήματα του Coppola. Η DAISY MILLER πάλι δεν τα πήγε και τόσο καλά ούτε εισπρακτικά αλλά ούτε και από πλευράς αποδοχής…

Όσον αφορά τον Friedkin εκείνος δεν παρέδωσε ποτέ μια δική του ταινία μιας και αποχώρησε λόγω διαφορών που είχε με τους υπόλοιπους, κυρίως με τον Bogdanovich, όσον αφορά την καλλιτεχνική και εμπορική κατεύθυνση της εταιρείας. O Friedkin ήθελε τότε να ‘ γκαζώσει‘ σε πιο ‘ μπλοκμπαστερικούς‘ δρόμους και κάπως έτσι το 1977 γύρισε το SORCERER με την χορηγία των Universal και Paramount που του έσκασαν ένα μπάτζετ γύρω στα 22 εκατομμύρια δολάρια. Μπορεί να πέρασαν σχεδόν τέσσερα χρόνια από την επιτυχία του Εξορκιστή όμως το όνομα του Friedkin ακόμη ενέπνεε εμπιστοσύνη στα στούντιο και τους παραγωγούς.

Για την συγγραφή του σεναρίου του SORCERER ο Friedkin εμπιστεύτηκε τον σεναριογράφο Walon Green. Δεν τον γνώριζε προσωπικά όμως ο τύπος είχε γράψει στο παρελθόν το σενάριο για το THE WILD BUNCH του τιτάνα Sam Peckinpah και αυτό του αρκούσε ! Εκεί που δεν ήταν απόλυτα σίγουρος όσον αφορά την επιλογή του ήταν στο casting του Roy Scheider για τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο σκηνοθέτης αρχικά ήθελε τον , σαφώς πιο λαμπερό και δημοφιλή Steve McQueen αλλά όταν ο ηθοποιός απαίτησε να μπει στην ταινία και η τότε γκόμενα του ο Friedkin αρνήθηκε τους όρους του. Πάντως μερικά χρόνια μετά παραδέχτηκε ότι μετάνιωσε για αυτή του την άρνηση. Αφού δέχτηκε αρνητικές απαντήσεις και από τους Clint Eastwood και Jack Nicholson, και πιθανότατα και μια χούφτα άλλους αστέρες, ο Friedkin στράφηκε στον Scheider που αν και τον θεωρούσε αξιόλογο ηθοποιό παράλληλα πίστευε ότι δεν είχε το χάρισμα ώστε να σταθεί επάξια ως ο πρωταγωνιστής της ταινίας του.

Πάντως ο Roy Scheider με την περιορισμένη εκφραστικότητα, τα λίγα αλλά σταράτα λόγια του και το σκληρό και σοβαρό ύφος του κατέληξε να παραδώσει μια απόλυτα στιβαρή ερμηνεία που ταίριαζε γάντι με την ψυχοσύνθεση του κεντρικού ‘ ήρωα‘ της ταινίας…

Ο Friedkin χώρισε το φιλμ του σε τρία μέρη ενώ ο πρόλογος του αποτελούνταν από τέσσερις ‘βινιέτες‘ που μας σύστηναν στους τέσσερις χαρακτήρες της ιστορίας και μας αποκάλυπταν το υπόβαθρο τους.

Η πλοκή του SORCERER είναι εξαιρετικά απλή αλλά και μερακλίδικη :

Τέσσερις άντρες για να ξεφύγουν από ένα ‘ ένοχο‘ παρελθόν, ο καθένας για τους λόγους του, καταλήγουν σε ένα φτωχικό χωριό κάπου στην Λατινική Αμερική. Και οι τέσσερις τους έχουν τα χέρια τους λερωμένα με αίμα . Όλοι τους έχουν ανάγκη από λεφτά ώστε να μπορέσουν να ξεφύγουν από την παρακμή της Λατινικής Αμερικής και να εξασφαλίσουν χαρτιά για την μετανάστευση τους ή ακόμη και για την επιστροφή στις πατρίδες τους.

Τελικά η μπίζνα για γρήγορο χρήμα έρχεται όταν μια εταιρεία πετρελαίου τους ζητάει να κάνουν μια παράτολμη δουλειά :

Οι τέσσερις τους θα πρέπει να συναρμολογήσουν δυο φορτηγά, από σκουριασμένα παλιοσίδερα, και να μεταφέρουν τεράστιες ποσότητες από ασταθή δυναμίτη μέσα από τις αφιλόξενες και κακοτράχαλες ζούγκλες της Λατινικής Αμερικής και να διανύσουν μια απόσταση που ξεπερνά τα τριακόσια χιλιόμετρα…

To SORCERER είναι ένα φιλμ που από την εισαγωγή του κιόλας γκαζώνει και καταλήγει να κινείται σε ρυθμούς αμείωτης και αμείλικτης έντασης και αγωνίας.

Το φιλμ αυτό είναι ο ορισμός του σασπένς και διόλου τυχαίο δεν είναι που ο Quentin Tarantino το έχει χώσει στην λίστα του με τις αγαπημένες του ταινίες όλων των εποχών ! Και ναι το προσωπικό γούστο του Tarantino επάνω στις ταινίες καμιά φορά διχάζει ή ξενίζει όμως αναμφισβήτητα ο τύπος αυτός ξέρει από σινεμά και μπορεί να διακρίνει το πότε ένας συνάδελφος του διαπρέπει και δίνει όλο του το είναι στο στήσιμο μιας ταινίας.

O Friedkin παρά το γεγονός ότι είχε στα χέρια του ένα απλοϊκό σενάριο που περιστρέφονταν γύρω από τέσσερις τυχοδιώκτες και δυο φορτηγά γεμάτα με δυναμίτη κατορθώνει να προσδώσει σχεδόν ‘ μυθολογικές‘ διαστάσεις στην ιστορία του. Η επιλογή της λέξης ‘Sorcerer‘ ως ονομασία για ένα από τα φορτηγά που βλέπουμε στο φιλμ μόνο τυχαία δεν ήταν :

‘ Η λέξη Sorcerer χρησιμοποιείται ώστε να περιγράψει έναν κακό μάγο και στην συγκεκριμένη περίπτωση την μοίρα ενός μάγου. Το γεγονός ότι κάποιος μπορεί να βγει από την πόρτα του σπιτιού του και να παρασυρθεί από έναν τυφώνα ή ένας σεισμός ή οτιδήποτε άλλο να γκρεμίσει την σκεπή σου. Η σκέψη ότι στην πραγματικότητα δεν ελέγχουμε καθόλου την μοίρα μας , την γέννηση ή τον θάνατο μας, με στοίχειωνε από τον καιρό που έγινα αρκετά έξυπνος ώστε να αναρωτηθώ γύρω από τέτοια ζητήματα.’

Μέσω αυτού του φιλμ ο σκηνοθέτης ήθελε να δείξει στο κοινό του το πόσο ‘ μικρός‘ είναι ο άνθρωπος μπροστά στην μοίρα αλλά και την φύση αλλά και το πόσο ξεχωριστός είναι λόγω της ικανότητας και της τόλμης του καμιά φορά να τα βάζει κόντρα σε αυτά τα δυο. Και ας μην είναι τα αποτελέσματα πάντοτε εγγυημένα. Βέβαια αυτό το τελευταίο πολλές φορές εκλαμβάνεται και ως μια απόλυτη ματαιότητα κάτι που μας το θυμίζει ο σκηνοθέτης μέσα από ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο και αινιγματικό φινάλε…

Εντελώς ειρωνικά αλλά και συμβολικά η αποτυχία του SORCERER στο Box Office του 1977 λειτούργησε με παρόμοιο τρόπο και για τον ίδιο τον σκηνοθέτη :

‘ Δεν ήμουν έτοιμος ούτε για την επιτυχία μου αλλά ούτε και για την αποτυχία μου. Ένιωσα χτυπημένος από την μοίρα…ένιωσα ότι δεν είχα τον παραμικρό έλεγχο γύρω από το πεπρωμένο μου. Αυτή ακριβώς είναι μια από τις θεματολογίες του SORCERER. Όσο σκληρά και αν προσπαθείς στο τέλος θα ανατιναχθείς. Είναι σχετικά με την εκδίκηση και την προδοσία. Έτσι νιώθω για την ζωή…Η ζωή είναι γεμάτη προδοσίες και ψεύτικες υποσχέσεις…η μοίρα περιμένει στην γωνία ώστε να σου ρίξει μια κλωτσιά στον κώλο.’

Ω ναι, ο William Friedkin είναι ένας απόλυτος πεσιμιστής , η τουλάχιστον υπήρξε τότε, και όλη αυτή η μαυρίλα και το άγνωστο γύρω από την μοίρα, την ζωή και τον θάνατο και τις επιλογές και τις μάχες που δίνουμε γύρω από αυτά αποτυπώνεται απόλυτα στην ταινία του.

Και αυτός είναι ο βασικός λόγος που αγαπώ το THE SORCERER.

Όπως και να χει ο πεσιμισμός του δημιουργού πέτυχε διάνα τότε μιας και το φιλμ του όχι μόνο δεν τίναξε στον αέρα το Box Office αλλά κατέληξε να …αυτοκαταστραφεί μιας και μετά βίας έβγαλε 9 εκατομμύρια σε εισπράξεις , μια αρνητική εξέλιξη που το κατέστησε ως ένα από τα μεγάλα ‘ flops‘ των 70s.

Πάντως ο Friedkin αρνήθηκε να αναλάβει τις ευθύνες και έριξε το φταίξιμο της εμπορικής του αποτυχίας στο…STAR WARS !

Και εδώ που τα λέμε δεν είχε και άδικο.

Φανταστείτε απλά να ζούσατε στην Αμερική του 1977 και ξαφνικά μια μέρα να σκάει το A NEW HOPE στις αίθουσες ! Το STAR WARS δεν έφερε στο κοινό απλά ένα Space Έπος αλλά όρισε το ξεκίνημα μιας αδιανόητης μέχρι τότε νέας εποχής για το σινεμά. Κακά τα ψέματα το SORCERER δεν είχε την παραμικρή ελπίδα επιβίωσης κόντρα σε μια ταινία που γέμιζε τους σινεμάδες ξανά και ξανά και ξανά…

Ακόμη και ο ίδιος ο Friedkin το διέκρινε απόλυτα αυτό όταν μαζί με την γυναίκα του παρακολούθησαν μια από τις πρώτες προβολές του A NEW HOPE στο Mann’s Chinese Theater και είδαν την κοσμοσυρροή που είχε δημιουργηθεί. O Friedkin , του οποίου η ταινία θα έβγαινε περίπου έναν μήνα μετά, το κατάλαβε ότι με τόση απήχηση που είχε το φιλμ του συναδέλφου George Lucas ο ‘ Μάγος‘ του δεν θα έπαιρνε και ιδιαίτερα μεγάλη διανομή στις αίθουσες…

Το 1977 ο κόσμος ήταν τόσο απασχολημένος με τις επαναλήψεις του STAR WARS που απλά δεν είχε τον χρόνο να ‘ φρενάρει‘ και να κάτσει να ασχοληθεί ‘με μια ακόμη νεο-νουάρ περιπέτεια’. Το κοινό, τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος του, είχε βαρεθεί τους macho και μονοδιάστατους άντρες ήρωες και ήθελε να πειραματιστεί με διαφορετικούς χαρακτήρες και αισθητικές. Επίσης οι κριτικοί της εποχής επεσήμαναν ότι ένας τίτλος όπως ήταν το ‘SORCERER‘ προϊδέαζε το κοινό ότι θα παρακολουθούσε κάνα μεταφυσικό θρίλερ τύπου Εξορκιστή και όχι αυτό το τόσο ‘θνητό‘ φιλμ που τελικά είδαν όσοι τίμησαν τον Friedkin.

Σε επίπεδο κριτικής αποδοχής το φιλμ δεν τα πήγε επίσης καλά. Οι κριτικοί τα έβαλαν με τον ‘ παραπλανητικό τίτλο’ , την μουντή ατμόσφαιρα , τους λιγοστούς διαλόγους και τους μονοδιάστατους χαρακτήρες.

Λες και τέσσερις macho εγκληματίες που αναγκάζονται να κουβαλήσουν δυναμίτη μέσα από τις ζούγκλες θα έπρεπε να φαντάζουν ‘ ηρωικοί‘ ή πηγές ενθουσιασμού , αισιοδοξίας και γοητείας…

Παρά το απότομο ‘ τρακάρισμα‘ στο Box Office και τις όχι και τόσο θετικές κριτικές με το πέρασμα των εποχών ο ‘ Μάγος‘ του William Friedkin κατόρθωσε να μπει σε πολλές λίστες ‘ αδικημένων αριστουργημάτων’ μέσα στις οποίες παραδοσιακά συναντάμε μεγαλεπήβολες ταινίες από σκηνοθέτες που σύμφωνα με πολλούς κατέληξαν να πέσουν θύματα της ίδιας τους της μεγαλομανίας. Λίστες με ταινίες όπως το HEAVEN’S GATE του Michael Cimino , που βγήκε τρία χρόνια μετά, και που κατέληξαν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο που θα αντιμετώπιζε η βιομηχανία του Hollywood και οι παραγωγοί τους σκηνοθέτες και θα τους ανάγκαζε να αναθεωρήσουν το πόση ‘ ελευθερία‘ μπορεί να έχει ένας σκηνοθέτης επάνω στην ταινία του αλλά και στο πόσα χρήματα πρέπει να διαθέσουν για το χτίσιμο μιας παραγωγής…

Προσωπικά δεν θα μοστράρω την λέξη ‘ αριστούργημα‘ μπροστά από το SORCERER επειδή κακά τα ψέματα ζούμε σε μια εποχή όπου ο καθένας επιστρατεύει την συγκεκριμένη λέξη για να εκτοξεύσει οποιαδήποτε ταινία του αρέσει εκείνου και που έχει μια απήχηση στην μάζα. Συνήθως αυτές οι ταινίες είναι υπερβολικά αποστειρωμένες και άνευρες για τα γούστα μου και στην περίπτωση του SORCERER δεν συμβαίνει τίποτε από τα δυο.

Διάολε μόνο και μόνο το scouting που έχει κάνει εδώ ο σκηνοθέτης για τις τοποθεσίες όπου θα γυρίζονταν το φιλμ του μας αποκαλύπτει έναν δημιουργό με πολλά κιλά αρχίδια. Όσον αφορά τις σκηνοθετικές ικανότητες του Friedkin αρκεί απλά κανείς να δει την σεκάνς όπου τα φορτηγά των τεσσάρων τυχοδιωκτών του καλούνται να περάσουν πάνω από μια ετοιμόρροπη γέφυρα…

Η ευρηματικότητα , ο μόχθος και η τόλμη που έχουν πέσει επάνω από αυτή την σκηνή , από σκηνοθέτη , cast , κασκαντέρ και τεχνικούς κυμαίνονται απλά σε εξωπραγματικά επίπεδα. Που να πάρει δεν ήταν διόλου τυχαίο που κατά την διάρκεια των γυρισμάτων στο Μεξικό ένας ‘ φεντεράλε‘ μπάτσος υπό μεταμφίεση προσέγγισε τον σκηνοθέτη και του αποκάλυψε ότι μέρος του crew κατείχε μεγάλες ποσότητες ναρκωτικών και τους παρότρυνε να ξεκουμπιστούν από την χώρα αν δεν ήθελαν να καταλήξουν στις Μεξικάνικες φυλακές !

Ο Friedkin μέχρι να ολοκληρωθούν τα γυρίσματα κατέληξε να χάσει γύρω στα 23 κιλά και να κολλήσει μαλάρια ενώ κατά την διάρκεια των γυρισμάτων πάνω από…πενήντα άνθρωποι αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν είτε λόγω τραυματισμών είτε λόγω και…γάγγραινας…

Το SORCERER μπορεί να ανατινάχθηκε απότομα και βίαια τόσο στο Box Office όσο και στην συνείδηση των κριτικών στα τέλη των 70s όμως κατόρθωσε με τα χρόνια να συναρμολογήσει ξανά τα παλιοσίδερα του με αποτέλεσμα σήμερα να φαντάζει ως το απόλυτο κράμα των σκηνοθετικών προτερημάτων του William Friedkin. Η σκηνή όπου οι τυχοδιώκτες του SORCERER απλά φορτώνουν κιβώτια με δυναμίτη επάνω στα φορτηγά τους είναι πιο έντονη και αγωνιώδης από την πλειοψηφία των σύγχρονων ‘Action’ ταινιών. Από την άλλη η σκηνή της συναρμολόγησης των φορτηγών είναι η επιτομή του ρεαλιστικού machismo. Και όλα αυτά εκτυλίσσονται υπό την συνοδεία / συμμετοχή ενός απίστευτου ψυχεδελικού / ηλεκτρονικού soundtrack από το σπουδαίο συγκρότημα TANGERINE DREAM.

Όσον αφορά τον ίδιο τον ‘ μηχανικό ‘ του η καριέρα του Friedkin ακολούθησε μια κατακόρυφη πτώση όσον αφορά την εμπορική και κριτική απήχηση των μετέπειτα ταινιών του. Ύστερα από το κάζο που υπέστη ο ‘ Μάγος‘ του στο Box Office οι παραγωγοί των μεγάλων στούντιο δεν εμπιστεύτηκαν ξανά μεγάλα ποσά στον σκηνοθέτη.

Βέβαια ο William Friedkin μιας και εξαρχής γνώριζε το τι ‘ πουτάνα‘ μπορεί να είναι η μοίρα ώρες, ώρες απέναντι στους θνητούς όχι μόνο δεν τα παράτησε αλλά συνέχισε να γυρνάει τις ταινίες του. Και ναι σίγουρα δεν κρίνονται πάντοτε ως ‘ επιτυχημένες‘ ή ‘ αριστουργηματικές‘ αλλά όλες τους κουβαλούν επάνω τους την στάμπα ενός σκηνοθέτη που πάντοτε θέλει τα πράγματα να γίνονται υπό την δική του ματιά και τον τρόπο του και που δεν θα διστάσει να παλέψει κόντρα στην ίδια την μοίρα που τον φοβίζει ώστε να εκπληρώσει το πεπρωμένο του.

Όποιο και αν είναι αυτό…